Tradycyjne potrawy Sądecczyzny: kukiełka podegrodzka

Dolna skórka kukiełki podegrodzkiej jest przypieczona, górna skórka jest brązowa, gładka, lśniąca, przyozdobiona różnego rodzaju wzorami z ciasta. Na przekroju podłużnym widoczne brązowe obrzeżenie skórki oraz jasny miękisz i porowata struktura drożdżowego ciasta.

Jaki jest kształt kukiełki podegrodzkiej?
Kształt zewnętrzny podłużny, w części środkowej wysoki, sklepiony i szerszy. Na końcach kukiełki wyraźnie zwężony i niższy. Na przekroju poprzecznym kształt owalny, płaski od spodu, półokrągły. Na przekroju podłużnym kształt łukowaty, rozszerzający się w środku kukiełki, a zwężający przy końcach.

Rozmiar kukiełki podegrodzkiej
Długość: około 1,5 metra; wysokość: około 30 cm, szerokość: 0,5 m. Waga po wypieku około 10 kg.

Barwa kukiełki podegrodzkiej
Górna skórka lśniąca i brązowa, przyozdobiona wyraźnie widocznymi wzorami z ciasta w tym samym kolorze. Na przekroju cienkie brązowe obrzeżenie ze skórki. Miękisz jasny, biały lub od lekko żółtawego do mocno żółtego. Kolor zależy od koloru żółtek jaj oraz od tego czy użyto do wypieku szafranu czy nie. Widoczna porowata struktura ciasta drożdżowego.

Konsystencja kukiełki podegrodzkiej
Bułka gładka, skórka chrupka, ściśle przylegającą do miękiszu. Miękisz elastyczny i puszysty z widocznymi przestrzeniami powietrznymi.

Smak kukiełki podegrodzkiej
Smak słodkawy do mocno słodkiego. Zapach charakterystyczny dla tego rodzaju pieczywa – pieczywa pszennego i wyrobów drożdżowych.

Tradycje kukiełki podegrodzkiej:

Kukiełka podegrodzka jest tradycyjnym wypiekiem, nierozerwalnie związanym z jednym z ciekawszych i bardziej oryginalnych zwyczajów lachowskich zwanych „wiązowinami”.

Jest to pieczywo obrzędowe. Kukiełka podegrodzka to podłużna, pięknie ukształtowana, wysoka plecionka z drożdżowego ciasta ozdobiona z wierzchu plecionymi warkoczami układanymi w warstwy i wzorami z ciasta. Skórka dolna przypieczona, górna brązowa, gładka, lśniąca przyozdobiona różnego rodzaju wzorami z ciasta.

Miękisz kukiełki podegrodzkiej ma kolor od kremowego do żółtego w zależności od użytych do wypieku dodatków, np. szafranu. Smak słodki. Jak sama nazwa wskazuje wypiek ten pochodzi z Podegrodzia – wsi z kasztelańskim rodowodem, będącej centrum kultury ludowej regionu Lachów Sądeckich.

W tydzień po chrzcie rodzice chrzestni przysyłali do domu chrześniaka „kukiełkę” – dużą plecioną, przyozdobioną wzorami z ciasta, słodką drożdżową bułkę.

Piekła ją zazwyczaj chrzestna matka. Czasami „kuma” zlecała upieczenie kukiełki innej gospodyni. Kukiełki różniły się wielkością i bogactwem ozdób. Wynikało to z przyczyn ekonomicznych, takich jak np. zamożność chrzestnych rodziców oraz praktycznych, czyli wielkość pieca, w którym pieczono kukiełkę.

Czasami zdarzało się, że kukiełka tak wyrosła w piecu, że trzeba było go rozebrać, by wyjąć bułkę. Tradycyjne „podegrodzkie kukiełki” przynoszone przez chrzestną na „wiązowiny” wspominane są przede wszystkim w przekazach ustnych. Przepis na tę oryginalną bułkę oraz sposób jej wykonania i ozdobienia przekazywany był z matki na córkę przez pokolenia i w wielu rodzinach do dziś jest wykorzystywany.

Kilka starszych gospodyń do dziś piecze kukiełki i chętnie uczy tej sztuki młode adeptki. Każda z pań piekących te tradycyjne wypieki ma swój niepowtarzalny sposób zaplatania warkoczy, układania kukiełki czy jej ozdabiania. Zapiski i notatki o kukiełce podegrodzkiej znajdują się w różnych publikacjach regionalnych, etnograficznych, monografiach i tym podobnej literaturze.

Kukiełka podegrodzka przeżywa swój renesans i choć zwyczaj wiązowin zaniknął w Podegrodziu po II wojnie, to dziś wiele młodych pań uczy się wypiekać tą tradycyjną kukiełkę podegrodzką. Kukiełki podegrodzkie piecze się na różnego typu przeglądy i pokazy regionalne, konkursy tradycyjnego pieczywa czy po prostu dla gości, którzy chcą spróbować tego smaku i poczuć często pamiętany z dzieciństwa zapach drożdżowego, słodkiego ciasta. Zawsze wzbudza zachwyt wyglądem, wybornym smakiem i aromatem. (żródło: minrol.gov.pl, fort. minrol, LGD Brama Beskidu)