"Teraz co roku będziesz musiała odrabiać tę pańszczyznę"

(...)

Dwudziestego pierwszego grudnia Mao i przedstawiciele całego świata komunistycznego zebrali się w Teatrze Wielkim, by uczcić urodziny najwyższego kapłana. Uroczystości, będące czymś pośrednim pomiędzy religijną pielgrzymką a cesarskim triumfem, królewskimi zaślubinami a bankietem wielkiej korporacji, kosztowały 5,6 miliona rubli i przyciągnęły tysiące pielgrzymów. Stalin, rozdarty pomiędzy pogardą dla ich uwielbienia a jego pragnieniem, odgrywał skromnego zrzędę, gdy Malenkow, jak zwykle pierwszy we wszystkich aktach bałwochwalstwa, starał się go przekonać, że „naród” oczekuje hucznych obchodów – i kolejnych medali.

–Nie ważcie się tylko uszczęśliwić mnie kolejną gwiazdą – burknął.

–Ależ, towarzyszu Stalin, naród…

–Nie powołujcie się na naród.

Mimo to z radością doglądał przygotowań. Przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej, Nikołaj Szwernik, stanął na czele Komitetu do spraw Organizacji Obchodów Rocznicy Urodzin Towarzysza Stalina, a w jego skład weszli „zwykli robotnicy”, palatyni, marszałkowie i artyści tacy jak Szostakowicz, którzy debatowali nad ustanowieniem Orderu Stalina, listą gości, układem miejsc na bankiecie i wystawą prezentów Stalina. Za łączną sumę 487.000 rubli każdy z delegatów miał otrzymać szlafrok, kapcie, brzytwę, kostkę mydła „Moskwa”, talk i wodę kolońską (najnowszy produkt Poliny Mołotowej, przebywającej wówczas w więzieniu).

W „Prawdzie” Chruszczow wychwalał Stalina za „bezkompromisowość w wykorzenianiu kosmopolitów”, czyli Żydów. Poskriebyszow napisał artykuł o zasługach Stalina w dziedzinie uprawy cytrusów. Żony palatynów przynosiły własne prezenty: Nina Beria zrobiła konfitury orzechowe jako pamiątkę po […] Waszej Matce, na co Stalin wysłał jej list z podziękowaniem: Gdy jem Twoje konfitury, wspominam młodość.

Beria mruknął:

–Teraz co roku będziesz musiała odrabiać tę pańszczyznę.

Słynni artyści i dzieci elity powtarzali swoje role. Natasza Poskriebyszowa miała wyrecytować bałwochwalczy wierszyk, a następnie wręczyć Stalinowi (który kazał rozstrzelać jej matkę) bukiet. W Teatrze Wielkim baletnice ćwiczyły „dworskie ukłony”.

Poprzedniego wieczoru, w „Kąciku”, Stalin zmienił układ miejsc, tak że nie siedział już pośrodku, lecz Malenkow upierał się, iż musi siedzieć w pierwszym rzędzie. Stalin polecił, by po jego prawej ręce zasiadł Mao Tse-tung, a po lewej Chruszczow, nowy ulubieniec. Później poczuł drętwienie karku i zakręciło mu się w głowie, ale Poskriebyszow podtrzymał go za łokieć. Stalin nie zamierzał wzywać lekarzy. Poskriebyszow zalecił mu napar z ziół. (...)

Simon Sebag Montefiore, Stalin. Dwór czerwonego cara, Wydawnictwo Znak 2021
Dziękujemy Wydawnictwu Znak za udostępnienie publikowanych fragmentów