Trwa wczytywanie strony. Proszę czekać...
Czwartek, 28 marca. Imieniny: Anieli, Kasrota, Soni
06/03/2023 - 09:50

Sądeczanin na Dzień Kobiet: kobiety oderwały się od garów i pieluch. Tak walczyły o swoje prawa

Symbolem Sądeczanki walczącej o pozycję w społeczeństwie oraz o niepodległość stała się Maria Chodacka. Żona adwokata, jeszcze przed wojną działała w kobiecych organizacjach, była społecznikiem, pisała wiersze. W czasie wojny bez reszty oddała się opiece nad legionistami. Gotowała im obiady, szyła ubrania, a nawet sprzedawała własną biżuterię, aby wspomóc rannych i chorych żołnierzy…

Komitet Kobiet Polskich

Komitet Kobiet powstał w styczniu 1913 r. w sali sądeckiego ratusza. Przewodniczącą organizacji została Albina Małecka, a zastępcą Jadwiga LusiewiczStanisława Regiec. Komitet podzielono na trzy sekcje: finansową, opiekuńczą i samarytańską. Ostatnią kierowała znana w Nowym Sączu Wiktoria Wusatowska. Sekcji opiekuńczej przewodniczyła Stanisława Marynowska, zaś finansowej Helena Stadnicka.

Do Komitetu należało wiele znanych mieszczanek. Kobiety były szkolone pod okiem lekarzy w ramach tzw. kursów samarytańskich. Dr Jan Dudziński podzielił miasto na tzw. komórki samarytańskie, aby absolwentki kursu przekazywały wiedzę jak największej liczbie niewiast. Sekcja samarytańska, oprócz zbiórek pieniędzy, prowadziła szpitalik dla 10 chorych i rannych legionistów.

Bezcenna w tym względzie była praca Heleny Dudzińskiej, która stała na czele komitetu gospodarczego. Dla szpitala ważną rolę odegrała także Helena Misiewicz. Cały czas był on pełny, a kobiety dosłownie usypiały ze zmęczenia. Nowosądeczanki załatwiały do niego wyposażenie, gotowały jedzenie. Żołnierze czuli się jak w domu.

Kobiety organizowały im święta, uroczystości imieninowe i na inne okazje. 1 maja 1915 r. w związku z zarządzeniem władz wojskowych zamknięto szpitalik. 15 czerwca KKP rozwiązał się.

Liga Kobiet

Rzeczywistość nie lubi pustki, dlatego już 1 czerwca 1915 r. zaradne sądeczanki utworzyły Ligę Kobiet, która miała podobne cele jak Komitet Kobiet Polskich. Niespecjalnie zmieniły się nawet władze – przewodniczącą LK została Albina Małecka, którą potem zastąpiła Maria Chodacka. Dawne aktywistki szybko przeniosły się do nowej organizacji, gdzie podjęły podobne zadania.

Przewodnicząca i sekretarka LK były automatycznie włączane w składzie Powiatowego Komitetu Narodowego. Tym samym Sądeczanki wkroczyły po raz pierwszy w życie polityczne. Liga została podzielona na cztery sekcje: szpitalną, odzieżową, agitacyjno-oświatową i sprzedaży wydawnictw Naczelnego Komitetu Narodowego.

Sekcji szpitalnej przewodniczyły: Maria Filipowiczowa, a potem Zofia Suchankowa. Opiekowały się chorymi, niemal im matkowały. Dzięki tej sekcji powstała także kwatera legionowa na cmentarzu przy ul. Rejtana. Aktywistki LK uczestniczyły w pogrzebach żołnierzy, opiekowały się grobami długo po wojnie.

Sekcji odzieżowej przewodniczyła jej Maria Wusatowska-Bugajska, a aktywnie działała w niej m.in. Chodacka, czy Karolina Lamborowa. Sekcji agitacyjno – oświatowej (od 1917 r. Oświecenia Narodowego) przewodniczyły kolejno: Kamila Hubrichówna, a od 1917 r. Helena Dudzińska. Miała ona krzepić nie tylko ducha żołnierskiego, ale także naświetlać Sądeczanom cele LK.

Aby je przybliżyć, nauczycielka Justyna Osuchowska napisała na maszynie Regulamin LK, który był sprzedawany w Sączu, a dochód trafiał na potrzeby organizacji. Okazało się to bardzo skuteczne, bowiem zakładano nawet wiejskie koła LK – pierwsze w Piątkowej.

W 1917 r. powstała sekcja gospodarcza. Przewodniczyła jej Zdzisława Bednarska. Zajmowała się zbieraniem funduszy z różnych prac, ale też kwest, wydarzeń artystycznych (m.in. koncertu Ady Sari). W maju 1917 r. abp Józef Bilczewski wydał list do kapłanów w sprawie LK. Twierdził w nim, że działalność Ligi nie jest korzystna dla narodu. List wywołał wzburzenie w Nowym Sączu.

W konserwatywnym mieście pierwszy raz odrzucono autorytet kościoła. Z 342 aktywistek LK, z sądeckiej organizacji wypisało się tylko dziewięć. Mimo to, w listopadzie 1917 r. krakowska policja rozwiązała Ligę. Wiele kobiet do niej należących obejmowała jako pierwsze w wolnej Polsce stanowiska polityczne. Pośród pierwszych radnych miejskich znajdziemy m.in. Małecką, Hubrichową czy Wilmę Uhlową.

***

Symbolem Sądeczanki walczącej o pozycję w społeczeństwie oraz o niepodległość stała się Maria Chodacka. Żona adwokata, jeszcze przed wojną działała w kobiecych organizacjach, była społecznikiem, pisała wiersze. W czasie wojny bez reszty oddała się opiece nad legionistami. Gotowała im obiady, szyła ubrania, a nawet sprzedawała własną biżuterię, aby wspomóc rannych i chorych żołnierzy. Była jednym z założycieli Herbaciarni Czerwonego Krzyża. Zmarła młodo, serce nie wytrzymało radości na wieść o akcie z 5 listopada 1916 r. Odeszła podczas uroczystego zebrania w sali ratuszowej. Jej pogrzeb stał się manifestacją, gromadząc tysiące Sądeczan.

Przemiany rozpoczęte przez Sądeczanki nie miały już odwrotu. Wojna, działalność emancypacyjna i edukacja sprawiły, że w międzywojniu kobiety uzyskały równe prawa. Ten sukces wywalczono w wielu sądeckich domach.

O autorze:

Łukasz Połomski – historyk, nauczyciel i publicysta. Absolwent Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie – magister (2006 r.) i doktor (2018 r.). Twórca i dyrektor programu historycznego Sądecki Sztetl, który działa w ramach Fundacji Nomina Rosae. Współtworzył wiele wystaw, konferencji i wydarzeń kulturalnych poświęconych mniejszościom narodowym i historii Nowego Sącza. Uhonorowany nagrodą „Chroniąc Pamięć” (2016 r.), wyróżniony w konkursie im. Ireny Sendlerowej „Za naprawianie świata” (2016 r.), nominowany do Nagrody Polin (2016 r.). Jest autorem kilkudziesięciu artykułów popularnonaukowych i naukowych. Autor książki „Między zacofaniem a nowoczesnością. Społeczeństwo Nowego Sącza w latach 1867-1939”. Od 2020 r. prezes sądeckiego Oddziału Towarzystwa Polsko-Austriackiego.

Więcej podobnych materiałów znajdziecie w kwartalniku „Sądeczanin HISTORIA: Sądecczyzna jest kobietą” (numer grudzień 2020). Archiwalne numery kwartalnika dostępne są do nabycia w siedzibie wydawcy – Fundacji Sądeckiej przy ulicy Barbackiego 57 w Nowym Sączu.

Bibliografia:

  • Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Nowym Sączu, Protokoły zebrań TSL.
  • Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum galicyjskich organów Rządu Narodowego 1863 r.
  • Gerżabek Maria, Czego żąda nowoczesna kobieta?, Lwów 1912.
  • Janota-Strama Anna, Stadniccy herbu Szreniawa z Nawojowej, Warszawa 2013.
  • Krupa Jan, Zarys pracy niepodległościowej w Nowym Sączu, „Rocznik Sądecki” t. I: 1939.
  • Skąpska Zofia, Dziwne jest serce kobiece… Wspomnienia galicyjskie, Warszawa 2019.
  • Walloschke Rolland, Von der Pfalz zum Dunajetz, Bergatreute 1991

(oprac. [email protected])







Dziękujemy za przesłanie błędu