Sądeczanin na Dzień Kobiet: Tajemnice Starego Sącza, Sądeckiej Pani i klasztornych murów

Jej kult był początkowo propagowany przede wszystkim przez same klaryski, lecz znalazł szybko poparcie u elit polskiego duchowieństwa i władców. Do grobu Kingi pielgrzymowali monarchowie i członkowie rodów królewskich. Pierwszą propagatorką formalnej beatyfikacji Kingi była ponoć królowa Jadwiga Andegaweńska.

Założony przez księżną Kingę starosądecki klasztor stał się perłą na kulturowej mapie Małopolski. Od początku stanowił ważny ośrodek kultury sakralnej, na pierwszym miejscu w dziedzinie muzyki liturgicznej. Już samej fundatorce przypisywane są znaczące dokonania w tym zakresie. Miała ona – jako pierwsza w historii polskich klarysek – wprowadzić śpiew mniszek podczas mszy św. i nieszporów. Zleciła też ponoć przetłumaczenie na język polski modlitw, fragmentów Ewangelii oraz psałterza – zwanego w historiografii „Psałterzem sądeckim”.

O istnieniu przełożonego na polecenie Kingi psałterza wnioskowali przed stu laty dwaj wybitni językoznawcy Aleksander Brückner i Władysław Nehring, w oparciu o wzmiankę z żywota księżnej. Czytamy w nim, iż miała ona zwyczaj śpiewać wraz z innymi mniszkami psalmy w języku ludu (in vulgari). W późniejszym okresie pojawiły się wśród badaczy w tej sprawie wątpliwości. Zaczęto sugerować, że mogło chodzić też o język czeski (tym bardziej, że Kinga miała przez pewien czas kapelana Czecha – Petra Odraneca).

Z drugiej strony jednak Jan Długosz napisał już wprost, że chodziło o psalmy w języku polskim, a analiza późniejszych polskich psałterzy wskazuje, że pochodziły one od wspólnego pierwowzoru. Jeśli istotnie pod koniec XIII w., w Starym Sączu powstał polskojęzyczny psałterz, byłby to zapewne pierwszy tego typu utwór w naszej literaturze.

Niewykluczone, że również z samą księżną Kingą należy wiązać powstanie najstarszego polskiego zabytku muzyki wielogłosowej – datowanego na XIII w. utworu Omnia Beneficia. To właśnie w starosądeckim klasztorze muzykolog, badacz historii muzyki dawnej Mirosław Perz odnalazł rękopis z jego zapisem. Ten polifoniczny utwór to jedno z czołowych dzieł muzyki polskiego średniowiecza, nawiązujący do wybitnej XII i XIII-wiecznej paryskiej szkoły Notre Dame.

W starosądeckim klasztorze zachowały się też inne dawne rękopisy i starodruki zawierające nuty oraz teksty śpiewów. Wysoki poziom kultury muzycznej klaryski utrzymywały przez kolejne wieki. Od XVII stulecia działała tu kapela zakonna, a później przyklasztorna. Komponowane były tutaj utwory, m.in. – w XVIII w. – msza z pieśniami ku czci fundatorki klasztoru.

Jeszcze w średniowieczu powstały trzy dzieła hagiograficzne poświęcone księżnej Kindze. Pierwsze to Vita sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis – żywot spisany między 1317 a 1329 r., prawdopodobnie przez któregoś z franciszkanów sądeckich. Wkrótce powstały Miracula sanctae Kyngae – spis cudów dokonanych za wstawiennictwem księżnej po jej śmierci.

Wiek później jej żywot napisał Jan Długosz, który przytoczył treść pierwszego żywota oraz dodał opisy kolejnych cudów, z lat 1405–1471. Wszystkie te dzieła miały pomóc w oficjalnym wyniesieniu Kingi na ołtarze. Niestety z różnych względów nie nastąpiło ono szybko. Formalne starania podjął dopiero w 1530 r. kanclerz wielki koronny i prymas Polski Jan Łaski, a w 1690 r. papież Aleksander VIII nadał księżnej Kindze tytuł błogosławionej. Jej kanonizacji dokonał natomiast 16 czerwca 1999 r. w Starym Sączu Jan Paweł II.

W swojej homilii – odczytanej przez kardynała Franciszka Macharskiego podczas mszy kanonizacyjnej – zawarł papież takie słowa: „Kinga oparła się przemijaniu. Minęły stulecia, a blask jej świętości nie tylko nie przygasa, ale wciąż rozpala kolejne pokolenia. Nie uszła z ich pamięci ta królewna węgierska, księżna małopolska, fundatorka i mniszka sądeckiego klasztoru. A dzisiejszy dzień jej kanonizacji jest tego najwspanialszym dowodem. Niech będzie Bóg uwielbiony w swoich świętych!”

O autorze:

Sławomir Wróblewski – historyki, nauczyciel i publicysta. Posiada stopień naukowy doktora. Specjalizuje się w dziejach średniowiecznej Małopolski i historii lokalnej ziemi sądeckiej. Jest autorem i współautorem czterech książek oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularnonaukowych. Za pracę pt. „Rycerstwo ziemi sądeckiej w średniowieczu” uhonorowany został w 2017 r. Nagrodą im. ks. prof. Bolesława Kumora oraz Nagrodą „Sądecczyzna” im. Szczęsnego Morawskiego.

Więcej podobnych materiałów znajdziecie w kwartalniku „Sądeczanin HISTORIA: Sądecczyzna jest kobietą” (numer grudzień 2020). Archiwalne numery kwartalnika dostępne są do nabycia w siedzibie wydawcy – Fundacji Sądeckiej przy ulicy Barbackiego 57 w Nowym Sączu.

Wybrane opracowania:

• Barański Marek, Dominium sądeckie. Od książęcego okręgu grodowego do majątku klasztoru klarysek sądeckich, Warszawa 1992.
• Bruszewska-Głombiowska Monika, Działalność księżnej krakowsko-sandomierskiej Kingi (1234-1292) jako przyczynek do dyskusji o roli kobiety w średniowieczu, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, r. 52, nr 3 (186), 2011.
• Kiryk Feliks, Sądecka Pani, „Rocznik Sądecki”, t. XXVII, 1999.
• Ślusarek Robert, Historyczne znaczenie franciszkanizmu w rozwoju cywilizacyjnym regionu, „Kurier Starosądecki”, nr 187, r. 19, grudzień 2008.
• Ślusarek Robert, Jaki wpływ miał franciszkanizm na kulturowo-społeczne zręby Sądecczyzny, „Sądeczanin.info” [https://sadeczanin.info/kultura-edukacja-religia/jaki-wplyw-mial-franciszkanizm-na-kulturowospoleczne-zreby-sadecczyzny]
• Sygański Jan, Nowy Sącz. Jego dzieje i pamiątki dziejowe, Nowy Sącz 2008 (według oryginału wydania z 1892 r.)
• Wróblewski Sławomir, Początki chrześcijaństwa w ziemi sądeckiej. Najdawniejsza sieć parafialna (do trzeciej ćwierci XIII wieku), „Rocznik Sądecki”, t. 47, 2019
• Wróblewski Sławomir, Rycerstwo ziemi sądeckiej w średniowieczu, Nowy Sącz 2016.
• Żywot świętej Kingi księżnej krakowskiej, oprac. B. Przybyszewski, Tarnów 1997

(oprac. [email protected], fot. SKS)