Kowno – od siedziby krzyżackiej do Europejskiej Stolicy Kultury 2022

Po jego śmierci, każdy z synów otrzymał swoją ziemię. W miejscu gdzie Kaunas zbudował fortecę powstało miasto, które nazwano jego imieniem. W 2022 roku Kowno pełni rolę Europejskiej Stolicy Kultury.

Źródła pisane mówią o początkach powstania miasta w czasach podbojów krzyżackich w pierwszej połowie XV wieku. Na terenach obecnego Kowna istniał zamek obronny mający za zadanie chronić Litwinów przed najazdami krzyżackimi, jednak nie spełniał należycie swojej roli. Krzyżakom wielokrotnie udawało się go zdobyć i ostatecznie w 1384 roku wznieśli swój nowy zamek, który wyglądem przypomina ten w Malborku, choć wielkością mu nie dorównuje ale stoi do dzisiejszego dnia.

Położony u zbiegu rzek Niemna i Wilii łączących Wilno z Bałtykiem, zamek Ritterswerder miał stanowić dla Krzyżaków bazę do kolejnych najazdów. W 1391 roku to w nim zbierali się rycerze zakonu przed krucjatą na tereny litewskie. Jednocześnie wokół zamku zaczęła powstawać i rozwijać się infrastruktura handlowa.

W kolejnych latach w kowieńskim zamku odbywały się zjazdy władców litewskich i polskich oraz mistrzów krzyżackich. Jednak za początek powstania miasta uznaje się rok 1408 kiedy Kowno otrzymało od Witolda Wielkiego prawa magdeburskie regulujące jego autonomię i protokoły handlowe.

W latach 1440 i 1463 król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził prawa miejskie Kowna poprzez nadanie miastu nowych gruntów położonych nad rzeką Niemen. W tym czasie powstała też w Kownie placówka Związku Hanzeatyckiego wspierającego prowadzenie działalności kupców z miast do niego należących. Dynamiczny rozwój handlu w tym mieście przyczynił się do tego, że z końcem  XVI wieku Kowno zyskało status ważnego regionalnego centrum handlowego.

Około 1600 roku miasto mogło liczyć już 5 tysięcy mieszkańców. XVII i XVIII wiek przyniosły miastu różne nieszczęścia – epidemie cholery i dżumy, powodzie, pożary, a także okupację wojsk moskiewskich, a następnie szwedzkich co ostatecznie doprowadziło do upadku Kowna.

W XVII wieku podjęto próbę odbudowy i ponownego rozwijania miasta, jednak przerwał to trzeci rozbiór Rzeczypospolitej Obojga Narodów pod koniec XVIII wieku i włączenie Litwy do imperium rosyjskiego. Kowno weszło wtedy w obręb guberni wileńskiej.

Ponieważ Kowno teraz znajdowało się na zachodniej granicy imperium, uznano, że należy zbudować w mieście fortecę, która stanowiłaby przeszkodę dla najazdów z zachodu i broniłaby dostępu do miast takich jak Wilno, Ryga, czy Moskwa i Petersburg.

Budowę rozpoczęto w 1883 roku – powstało 9 fortów otaczających miasto pierścieniem.  Na ówczesne czasy były to bardzo nowoczesne budowle, które dodatkowo połączono z bogatą infrastrukturą komunikacyjną. Nowoczesny fort jednak nie obronił Kowna - w 1915 roku został zdobyty przez Niemców i okupowany przez kolejne 4 lata. Pod koniec 1918 roku Rosjanie podjęli próbę powołania tu republiki radzieckiej, jednak ta upadła po kilkunastu dniach. Kowno stało się de facto tymczasową siedzibą litewskich władz państwowych, w dwudziestoleciu międzywojennym  powstawały tu szkoły wyższe i instytucje kultury.

Obecnie Kowno uchodzi za najbardziej „litewskie” miasto gdyż ma najwyższy odsetek Litwinów wśród mieszkańców (93% - dane z 2002 r., a w 1896 roku Litwini stanowili zaledwie 6% mieszkańców). Kowno jest drugim co do wielkości miastem na Litwie, liczy około 300 tysięcy mieszkańców, jednak do tej pory zawsze pozostawało na uboczu. Jest też jednym z największych ośrodków przemysłowych - odpowiada za 14% całkowitej działalności gospodarczej Litwy i generuje 11% PKB.

Powstała tu Wolna Strefa Ekonomiczna, park technologii "Technopolis", Park Wysokich i Informatycznych Technolgii, Kowieński Uniwersytet Technologiczny KTU oraz ponad tysiąc przedsiębiorstw z branży obróbki skrawaniem. Wolna Strefa Ekonomiczna w Kownie obejmuje obszar o powierzchni 534 hektarów, oferowane są tu mniejsze podatki dla firm produkcyjnych lub logistycznych, które inwestują co najmniej 1 mln euro lub firm usługowych, inwestujących co najmniej 100 tys. euro i zatrudniających powyżej 20 osób. Inwestują tu głównie firmy zagraniczne (ponad 70% wszystkich inwestycji).

Kowno jest także obecnie dużym ośrodkiem kulturalnym. Funkcjonuje tu Biblioteka Publiczna Powiatu Kowieńskiego, Biblioteka Vincasa Kudirki z kilkudziesięcioma oddziałami w całym mieście, siedem profesjonalnych teatrów, spośród których najważniejsze to teatr muzyczny, teatr dramatyczny i teatr lalek, ponadto dziesięć amatorskich teatrów, dwadzieścia zespołów folklorystycznych oraz profesjonalny cyrk. Od 1969 roku istnieje tu również Państwowy Chór Koweński, a od 1974 roku Chór Lyra, 7 lat później powstał Kwartet Smyczkowy w Kownie, a w 2005 roku – Orkiestra Symfoniczna w Kownie.

W 2010 roku Kowno zostało wybrane na Europejską Stolicę Kultury na rok 2022. Wielkie otwarcie „Kowna 2022” odbyło się 22 stycznia 2022 r. W ramach „Kowna22” zaplanowano około 40 festiwali, ponad 60 wystaw, ponad 250 wydarzeń scenicznych i ponad 250 koncertów, z których część już odbyła, a część jeszcze będzie miała miejsce. Kowno i okręg kowieński przygotowywały się do tej niezwykłej roli przez ostatnie pięć lat.

Miasto wraz z otaczającymi je mniejszymi miasteczkami i społecznościami, które tworzą ciało i duszę Kowna, zostały zaktywizowane. Obchody powstania i tworzenie nowej historii Stolicy Współczesnej to kluczowe tematy na 2022 rok. W styczniu br. w Białymstoku, które jest miastem partnerskim Kowna, otwarto wystawę przybliżającą Kowno jako Europejską Stolicę Kultury. "Mamy nadzieję, że Kowno skorzysta z tej okazji, żeby pokazać miasto z jak najlepszych stron.

Po pierwsze, że Kowno jest starym miastem z różnymi wpływami architektury, różnymi możliwościami kulturalnymi i w tej sytuacji warto też pokazać, że Litwa nie jest tylko w Wilnie, ale Litwa jest znacznie szerszym krajem, który trzeba zobaczyć, trzeba przyjechać i Kowno musi w tym odegrać taką bardzo ważną rolę przez ten rok" – powiedział podczas otwarcia tej wystawy Ambasador Litwy w RP Eduardas Borisovas. (Alina Anisimowicz/ISW)