Aparat represji na Sądecczyźnie w latach 1945 – 1975. Jaki był?

Marcin Kasprzycki jest doktorem nauk humanistycznych, historykiem, politologiem, pracownikiem Biura Badań Historycznych Oddziału IPN w Krakowie. Zajmuje się problematyką funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa w województwach krakowskim i nowosądeckim oraz działaniami aparatu władzy wobec kościoła katolickiego w województwie krakowskim (do 1975 r.) i nowosądeckim (w latach 1975-1990).

Autor publikacji już w pierwszych słowach wstępu pisze: „Komunistyczny aparat bezpieczeństwa, określany jako aparat represji, w szerszym znaczeniu poza policją polityczną (czyli Urzędem Bezpieczeństwa/Służbą Bezpieczeństwa) obejmował również inne formacje cywilne oraz wojskowe zajmujące się zwalczaniem przeciwników wskazanych przez władze”. Autor zaznacza, że opracowania naukowe poświęcone lokalnym strukturom aparatu bezpieczeństwa w latach 1944-1989 są ważnym elementem badań nad historią polityczną Polski powojennej.

Celem jego najnowszego opracowania, które zostało wydane drukiem w ubiegłym roku był opis funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim, w kontekście innych prac poświęconych lokalnym strukturom bezpieki w Polsce, a także zaprezentowanie całościowych badań nad jedną z takich struktur w województwie krakowskim.

Jak podaje autor badaniami objął okres od stycznia 1945 r do 31 maja 1975 roku.

Książka Marcina Kasprzyckiego obejmuje trzy rozdziały, które poprzedzone zostały wprowadzeniem.

W wprowadzeniu w ujęciu chronologicznym przedstawiono zarys formowania się i rozwoju aparatu bezpieczeństwa w Polsce, następnie scharakteryzowano powiat nowosądecki od momentu opanowania go przez Armię Czerwoną i przybycia przedstawicieli Rządu Tymczasowego, opisano kształtowanie się miejscowej władzy, panujące stosunki polityczne, sytuację społeczną i gospodarczą. Zaprezentowano dane demograficzne.

W rozdziale pierwszym omówiono strukturę, organizację pracy i działanie pionów operacyjnych, nieoperacyjnych, pomocniczych i pionu śledczego, a także scharakteryzowano kadrę kierowniczą i funkcjonariuszy zatrudnionych w nowosądeckim aparacie bezpieczeństwa. Rozdział drugi poświęcono osobowym środkom pracy operacyjnej, czyli „podstawowym narzędziom pracy” bezpieki w omawianym okresie.

W rozdziale trzecim scharakteryzowano działalność aparatu bezpieczeństwa wynikającą z przypisywanych mu funkcji, działania podejmowane wobec rzeczywistych i domniemanych przeciwników wskazywanych przez władze. Opisano udział bezpieki w wydarzeniach politycznych, które miała za zadanie „zabezpieczać”.

Do pracy został dołączony obszerny aneks. Zawiera on wykaz spraw operacyjnych, jakie w latach 1955-1975 wszczęła i prowadziła nowosądecka bezpieka.

Książka wydana w 2020 roku została zgłoszona do konkursu o Nagrodę im. ks. prof. Bolesława Kumora w kategorii „Książka o Sądecczyźnie”. Publikację rekomenduje naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej.

W uzasadnieniu zgłoszenia do konkursu czytamy: „książka jest tematycznie ściśle związana z Sądecczyzną. Przedstawia działalność aparatu bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945-1975. Jest nowatorska pod każdym względem. Omówiono m.in. proces organizowania aparatu bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim, jego strukturę oraz zmiany, jakim podlegała w kolejnych latach. Przeanalizowano działalność pionów operacyjnych, Referatu Śledczego, pionów pomocniczych oraz komórek nieoperacyjnych. Ponadto przedstawiono funkcjonariuszy należących do kadry kierowniczej, zaprezentowano obsadę personalną i portret zbiorowy UB/SB w Nowym Sączu”.

Książka liczy 1232 strony, oprawa twarda. Posiada: spis tabel, spis wykresów, wykaz skrótów, bogatą bibliografię, indeks nazwisk i pseudonimów.

„Organ ładu i spokoju w rękach demokracji…Aparat bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945-1975” to najnowsza publikacja Marcina Kasprzyka. Jest on także autorem innych publikacji naukowych i popularnonaukowych m.in.:  monografii „Ludzie bezpieki w powiecie Nowy Sącz. Obsada Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego/Powiatowego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Nowym Sączu w latach 1945-1956 (2009). Jest też redaktorem naczelnym tomów „Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie w latach 1979-1990. Wybór dokumentów” (1990) oraz „Niezależne Zrzeszenie Studentów w Krakowie w latach 1980-1990. Wybór dokumentów, t.1” 1980-1981 (wspólnie z Henrykiem Głębockim”, 2014).

Wydawcą książki jest Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie.

Marcin Kasprzyk, „Organ ładu i spokoju w rękach demokracji…Aparat bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945-1975”, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Kraków, 2020. Opr. [email protected]