„Pamiętnik wojenny” Józefa Gizy, najbardziej sądeckiego z sądeckich generałów

Wspaniała i unikatowa publikacja ukazała się w ubiegłym roku, w 130 – tą rocznicę urodzin generała Gizy. Jest to pierwsza, pełna publikacja „Pamiętnika wojennego”. Jego fragmenty ukazywały się już drukiem w literaturze specjalistycznej nieco wcześniej. Generał Józef Giza pisał pamiętnik w Egipcie. Zapewne, jak można przeczytać w słowie wstępnym książki, zaczął zapełniać jego strony, już w końcu 1945 roku. Najbardziej sądecki generał Józef Giza spisał swoje wojenne wspomnienia w niepozornym zeszycie.

Pamiętnik zawiera wiele cennych informacji historycznych spisywanych przez generała dzień po dniu, począwszy od wybuchu wojny, a więc od momentu, gdy ówczesny pułkownik Giza był dowódcą Brygady Obrony Narodowej, aż po czasy brytyjskie, kiedy został zesłany na Bliski Wschód do Iraku.

- Pamiętnik generała w oryginale jest bardzo skromny. Jest to zeszyt, który zawiera wielkie bogactwo historyczne – mówił dr Tomasz Podgórski, autor książki podczas promocji książki, która odbyła się w lipcu ubiegłego roku w siedzibie Karpackiego Oddziału Straży Granicznej w Nowym Sączu.

Ta wyjątkowa publikacja została zgłoszona do konkursu o Nagrodę im. Ks. Prof. Bolesława Kumora w kategorii „Książka o Sądecczyźnie” przez Leszka Zakrzewskiego, prezesa Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Nowym Sączu.

- Nominowana pozycja zawiera oryginalny pamiętnik wojenny sądeczanina gen. bryg. Józefa Gizy w opracowaniu i edycji dr. Tomasza Podgórskiego – napisał w formularzu zgłoszeniowym Leszek Zakrzewski. - Pamiętnik zachował się w jednym, niepozornym brulionie. Oprócz tekstu macierzystego, opatrzonego niezbędnymi przepisami, znajduje się w opracowaniu wykaz jednostek polskich sił zbrojnych na zachodzie z najważniejszą obsadą dowódczą, opis głównych typów uzbrojenia piechoty polskiej, francuskiej i brytyjskiej, biograficzny opis życia i dokonań gen. Józefa Gizy, miejsca jego upamiętnienia na terenie Nowego Sącza oraz zestawienie odnośnych najważniejszych dokumentów wojskowych i cywilnych. Edycja pamiętnika (337 stron) zawiera około 700 rysunków, map, ilustracji i fotografii z archiwum gen. Gizy, w tym bardzo wiele publikowanych po raz pierwszy. Jest to pierwsze tego typu i pionierskie opracowanie w dziejach sądeckiej literatury wojskowej i w zamyśle edytora Tomasza Podgórskiego ma przyczyniać się do poznania prawdy historycznej o fenomenie polskiego czynu zbrojnego okresu II Wojny Światowej, szczególnie wśród młodszego pokolenia sądeczan.

A tak to wspaniałe wydawnictwo zrecenzował znany sądecki historyk Łukasz Połomski:

„We wstępie do książki, Józef Giza pisał o papierowych pomnikach. Czytając pamiętnik, który opracował Tomasz Podgórski, trzymamy w ręce pomnik pamięci generała Gizy. Życiorys tej nietuzinkowej postaci doczekał się kolejnego kompetentnego i wyczerpującego opracowania. Pamiętnik został pięknie wydany w twardej oprawie. Na 337 stornach możemy poznać życiorys generała Gizy, jednego z najważniejszych wojskowych związanych z Nowym Sączem. Treść książki uzupełniają fotografie pochodzące z wielu źródeł, które doskonale ilustrują opisywane wydarzenia i miejsca. Tomasz Podgórski, który opracował pamiętnik, zadbał także o indeks osobowy, dla badaczy jest niezwykle cenny. Warto także zaznaczyć, że książka została wyposażona w bardzo dobrze opracowane przypisy.

Książka została podzielona na kilka części–rozdziałów. Jej trzonem jest pierwsze 130 stron, gdzie czytelnik odnajdzie pamiętnik generała Gizy z okresu II wojny światowej. Został on doskonale uzupełniony przez przypisy, które przybliżają czytelnikowi postacie, wydarzenia, miejsca. Fotografie niemal przenoszą czytelnika w omawiany okres. Warto nadmienić, że autor umieścił także skany fragmentów pamiętnika.

Druga część książki została we wstępie określona przez T. Podgórskiego, jako suplement. Jest to jednak bezcenne uzupełnienie dla pamiętnika. Autor prezentuje jednostki wojska polskiego, a także uzbrojenie piechoty polskiej, francuskiej i brytyjskiej. W dwóch rozdziałach poświęconych tym zagadnieniom, autor fachowo przedstawił omawiane zagadnienia, które stanowią rozwinięcie wielu kwestii poruszonych przez gen. Gizę w swoim pamiętniku. Bez wątpienia bezcennym fragmentem książki jest życiorys generała, który został starannie opracowany na niemal 100 stronach. Podobnie jak pozostała część książki, został wzbogacony materiałem ilustracyjnym, często z rodzinnych archiwów. Autor opracowania bezbłędnie porusza się po omawianej tematyce, wykazuje się znajomością tematu. Książka ma przemyślany układ, jest bardzo przystępna nawet dla zwykłego czytelnika, nieprofesjonalnego historyka. Publikacja wpisuje się w inne opracowania Tomasza Podgórskiego, tak ważne w naszej lokalnej historiografii. „Pamiętnik wojenny” jest uzupełnieniem wcześniejszej, ważnej biografii „Generał Józef Giza 1887 – 1965. Virtute et Armis”. Dzięki publikacjom T. Podgórskiego, bohater tej książki znajduje się wśród wąskiego grona wojskowych, których biografia jest doskonale opracowana. Dla lokalnej historiografii praca autora jest bezcenna.

„Pamiętnik wojenny” przypomina także historykom o tym, jak ważne są wydawnictwa źródłowe. Od kilku lat próżno szukać wydania źródeł na temat dziejów Sądecczyzny, a czytelnicy otrzymywali gotowe opracowania. To kolejny aspekt, który moim zdaniem znacząco wpływa ważną rolę tej publikacji. Kolejnym „plusem” jest fakt, że autor wyszedł poza lokalne źródła. W ostatnich latach, większość regionalnych publikacji bazuje na archiwaliach sądeckich. Bibliografia sporządzona przez T. Podgórskiego wskazuje na dokumenty z archiwów zagranicznych. Opracowanie wpisuje się w 130. rocznicę urodzin Józefa Gizy. Należy ją też powiązać z 100. rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości.

***

Na życiorysie Józefa Gizy urodzonego w Dąbrówce  Polskiej (dzisiaj w granicach Nowego Sącza) można się uczyć historii Polski XX wieku:  przed Wielką Wojną „drużyniak”, wcielony do armii austriackiej walczył we Włoszech, w wojnie z bolszewikami doszedł z 1. PSP do Kijowa, żołnierz zawodowy w międzywojniu  (m.in. dowódca garnizonu KOP w Iwieńcu na Kresach, a do KOP-u brano najlepszych oficerów), uczestnik wojny obronnej we wrześniu 1939 roku, przedstawiciel  WP w Budapeszcie, szef Centrum Wyszkolenia Armii Polskiej na Bliskim Wschodzie, dowódca 7. dywizji piechoty we Włoszech. Po wojnie emigrant w Anglii, trawiony tęsknotą do opanowanego przez komunistów kraju, gdzie została żona i trója dzieci (najstarszy syn Mieczysław poległ we wrześniu 1939 roku pod Radłowem; Kazimierz, ur. 1924 r., dołączył do ojca na emigracji). Zmarł 16 sierpnia 1965 r., w dniu św. Rocha, swego patrona, bo chrzczony był w kościółku św. Rocha w Dąbrówce. Spoczywa na londyńskim cmentarzu Gunnersbury.  

****

Doktor Tomasz Podgórski, wnuk generała J. Gizy jest absolwentem I LO im. J. Długosza w  Nowym Sączu, dr archeologii, od wielu lat nauczyciel angielskiego w renomowanym II LO im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie.  

J. Giza, Pamiętnik Wojenny, oprac. T. Podgórski, Kraków - Nowy Sącz 2017.

IM.

Projekt realizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego