Zapalenie opon mózgowych – rodzaje, objawy, przyczyny i leczenie

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest groźną chorobą zakaźną wywoływaną najczęściej przez wirusy lub bakterie, rzadziej przez pierwotniaki, pasożyty i niektóre leki. Rozwija się w wyniku przeniknięcia drobnoustrojów do płynu mózgowo-rdzeniowego – u osób zdrowych jest on jałowy.

Może do tego dojść za pośrednictwem krwi, na skutek przejścia z obszarów skażonych w przypadku urazu czaszki lub w przebiegu innych chorób. Schorzenie obejmuje przede wszystkim opony – zazwyczaj oponę miękką i podpajęczynówkową – oraz przestrzeń podpajęczynówkową. Czasem stwierdza się także zajęcie mózgu – wówczas mamy do czynienia z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Infekcja obejmująca opony mózgowo-rdzeniowe może wystąpić w każdym wieku, jednak najbardziej niebezpieczne jest u niemowląt i małych dzieci. Również w tej grupie wiekowej obserwuje się najwięcej zachorowań każdego roku. Większość przypadków odnotowuje się jesienią oraz wczesną wiosną, ponieważ wtedy przypada okres infekcji meningokokowych – bakterii będących jedną z przyczyn choroby. Przenoszą się one przez bezpośredni kontakt oraz drogą kropelkową. Źródłem jest osoba chora, a także bezobjawowy nosiciel.

Zapalenie opon mózgowych – rodzaje

Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych:

• bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ropne lub nieropne),
• wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Gorsze rokowania oraz zwiększone ryzyko powikłań dotyczą zwłaszcza zapalenia opon mózgowych o podłożu bakteryjnym, szczególnie postaci ropnej. Ten rodzaj choroby występuje jednak bardzo często – zapalenia bakteryjne to nawet połowa wszystkich stwierdzonych przypadków schorzenia, a zakażenia ropne stanowią 90% z nich.

Jakie są przyczyny zapalenia opon mózgowych?

Przyczyną ZOMR u dorosłych i dzieci jest infekcja. Odpowiedzialne są za nią bakterie, wirusy, pierwotniaki, grzyby lub pasożyty. Niekiedy obserwuje się rozwój choroby w wyniku procesów immunologicznych (np. u chorych na toczeń rumieniowaty układowy).

Za infekcję odpowiadają następujące bakterie:

• meningokoki,
• pneumokoki,
• Haemophilus influenzae,
• pałeczka okrężnicy (E.coli).

Wirusy odpowiedzialne za rozwój ZOMR to: enterowirusy, wirusy Coxsackie, wirus ospy wietrznej i półpaśca, grypy i odkleszczowego zapalenia mózgu. Natomiast grzyby należą m.in. do rodziny Candida. Do zakażenia drobnoustrojami dochodzi drogą kropelkową przez bezpośredni kontakt z ich nosicielem. Patogeny przenoszą się następnie do układu nerwowego wraz z krwią. Patogeny wnikają też bezpośrednio do tkanki nerwowej, gdy dojdzie do urazu czaszki.

Zapalenie opon mózgowych – objawy

Objawy ZOMR u dorosłych i dzieci zwykle pojawiają się nagle. Stan osoby chorej może też pogorszyć się gwałtownie. Wówczas pojawia się stan zagrożenia życia.
Dolegliwości występujące przy zapaleniu opon mózgowych u dzieci i dorosłych to głównie:

• pulsujący ból głowy o dużym nasileniu,
• wzrost temperatury ciała (powyżej 39℃),
• dreszcze,
• nudności i zwracanie treści pokarmowej,
• sztywność karku,
• światłowstręt.

Pojawić mogą się też: ból gardła, zmiany na skórze i opryszczka. Gdy dochodzi do zajęcia tkanki mózgowej, zdarzają się zaburzenia świadomości, niedowłady kończyn, drgawki. Pogorszenie stanu chorego może skutkować nawet zapadnięciem w śpiączkę, rozwinięciem się niewydolności oddechowej lub sepsJak leczyć zapalenie opon mózgowych

Diagnoza

W przypadku, gdy zauważysz u siebie lub swojego dziecka, któreś z zaprezentowanych oznak, powinnaś udać się bezzwłocznie do przychodni pierwszego kontaktu. Po przeprowadzeniu badania fizykalnego i wywiadu z pacjentem (lub jego opiekunem), lekarz rodzinny może skierować chorego do neurologa lub zlecić badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Dla dokładnej diagnozy pomocne będzie także wykonanie posiewu krwi, badania laboratoryjnego krwi i obrazowego mózgu (USG, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny).

Leczenie zapalenia opon mózgowych

Leczenie niepowikłanego wirusowego zapalenia opon mózgowych jest przyczynowe i objawowe: zakłada podawanie leków przeciwwirusowych np. acyklowiru (hamującego namnażanie się wirusów),  przeciwzapalnych (np. glikokortykosteroidów), przeciwbólowych czy obniżających gorączkę. Zdarza się również przyjmowanie płynów w celu utrzymania homeostazy gospodarki wodno-elektrolitowej. Z powodu obrzęków zaleca się także picie dużej ilości wody mineralnej. Przyjmowanie przez osobę zakażoną leków moczopędnych pomaga zwalczyć obrzęki mózgu i obniżyć ciśnienie śródczaszkowe. Chory powinien odpoczywać – wspomaga to procesy regeneracyjne. 

Leczenie bakteryjnego zapalenia opon mózgowych polega na łagodzeniu objawów i podaniu antybiotyku (ampicyliny, cefalosporyny lub aminoglikozydów) w celu zlikwidowania przyczyny infekcji. Leczenie gruźliczego zapalenia opon mózgowych polega na stosowaniu leków przeciwprątkowych.

Zapalenie opon mózgowych: ile trwa leczenie?

Leczenie zapalenia opon mózgowych zależy od szybkości podjętych działań. Im szybciej wdrożymy leczenie, tym szybciej pacjent ma szansę na pełne wyzdrowienie i brak powikłań. Szacuje się, że podanie leków powinno nastąpić w przeciągu kilku godzin od wystąpienia objawów. Kolejnym istotnym czynnikiem, mającym wpływ na długość terapii jest patogen, który wywołał chorobę. Niektóre bakterie czy wirusy są bardziej podatne na leczenie, a niektóre wykazują dużą oporność na leki, przez co leczenie może się wydłużyć.

Jak zapobiegać zapaleniu opon mózgowych?

Najlepszym sposobem, by uchronić się przed zachorowaniem jest zaszczepienie się. Na rynku dostępne są szczepionki przeciwko głównym patogenom, tj. meningokokom, pneumokokom oraz Haemophilus influenzae typu B.

Zobacz też: Zaburzenia smaku – z czym może się wiązać? Przyczyny, leczenie

Niezwykle istotnym elementem profilaktyki zachorowania jest przestrzeganie zasad higieny, w szczególności przez osoby mające kontakt z chorymi na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

[email protected],  fot. Freepik