Sołectwa z nowymi uprawnieniami?

Epidemia koronawirusa spowolniła prace legislacyjne, bowiem projekt ustawy wpłynął do Sejmu już w pierwszej połowie marca. Zmiany i potrzeba ich wprowadzenia, które zostały ujęte w dwunastostronicowym uzasadnieniu koncentrują się na przepisach dotyczących jednostek pomocniczych. Ich potencjał, w obecnie obowiązującym stanie prawnym, zdaniem projektodawców, nie jest dostatecznie wykorzystany.

Rzeczywista potrzeba zmian

Zwiększenie partycypacji obywateli w funkcjonowaniu jednostek pomocniczych może być narzędziem przy pomocy którego, drzemiące w jednostkach pomocniczych możliwości zostaną wreszcie zużytkowane. Sami mieszkańcy wiedzą bowiem najlepiej, jakich rozwiązań, usług i infrastruktury potrzebuje gmina w której żyją. Wydaje się, że obowiązująca obecnie ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r. rzeczywiście jednostkom pomocniczym poświęca niewiele miejsca.

Artykuł 5 ustawy wskazuje otwarty katalog jednostek pomocniczych. Zgodnie z jego brzmieniem gmina może tworzyć jednostki pomocnicze takie jak sołectwa, dzielnice czy osiedla. Formalnie organem odpowiedzialnym za utworzenie jednostki pomocniczej jest rada gminy. Uchwałę w tym zakresie (po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami) rada gminy podejmuje ze swojej własnej inicjatywy. Inicjatywa utworzenia jednostki pomocniczej może wyjść również bezpośrednio od samych mieszkańców. Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut danej gminy.

Trudno zatem doszukać się cech świadczących o samodzielności jednostek pomocniczych. Środowiska wiejskie, w szczególności Krajowe Stowarzyszenie Sołtysów od lat postulują konieczność rzeczywistego upodmiotowienia jednostek pomocniczych. To właśnie na wsiach - w sołectwach, najbardziej widać zróżnicowanie gmin pod względem ich wyposażenia w konkretne usługi i odpowiednią infrastrukturę. Jakie najważniejsze zmiany przynosi projekt?

Wyodrębnione kryterium powstania

W pierwszej kolejności projekt ustawy zakłada doprecyzowanie kryterium tworzenia jednostki pomocniczej. W dalszym ciągu to gmina decydować będzie o powstaniu danej jednostki, ale w procesie jej tworzenia będzie zobowiązana do uwzględnienia na danym terenie występowania miejscowych więzów społecznych i funkcjonalnych.

Zwiększenie partycypacji obywatelskiej – nowe zadanie własne gminy

Katalog zadań własnych gminy w projekcie ustawy poszerzył się o nowe obowiązki: wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej oraz tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych, w szczególności w zakresie funkcjonowania ich organów, wzmacniania wspólnot lokalnych.
W ten sposób nie tylko ranga i status jednostek pomocniczych ma ulec zmianie, ale przede wszystkim dzięki zaangażowaniu mieszkańców, tak widoczne dzisiaj różnice w rozwoju sołectw mają szansę wyrównania.

Szybsze przekazywanie zadań

Kolejna proponowana w projekcie ustawy zmiana dotyczy usprawnienia sposobu przekazywania przez gminę zadań jednostkom pomocniczym. W myśl proponowanych zmian rada gminy na podstawie podjętej uchwały wskaże konkretne zadanie, które wykonać ma dana jednostka pomocnicza, jednocześnie wskazując źródło środków budżetowych (składniki mienia gminnego), z którego dane zadanie ma zostać pokryte. Dodatkowo projekt ustawy zakłada, uprawnienie jednostki pomocniczej do samodzielnego określenia zadań, które zrealizuje w ramach przekazanych jej środków. Jednostka pomocnicza będzie mogła również samodzielnie wnioskować o przydzielenie jej do realizacji odpowiednich zadań.

Autonomiczny katalog uprawnień

W projekcie ustawy po raz pierwszy wyodrębniono i zaprezentowano katalog zadań własnych jednostek pomocniczych. W myśl proponowanego art. 36 jednostki pomocnicze będą mogły podejmować przedsięwzięcia oraz opracowywać i wdrażać programy rozwoju społeczno – gospodarczego, w zakresie:

• rozwoju infrastruktury i poprawy warunków życia mieszkańców,
• wzmacniania gospodarki lokalnej,
• rewitalizacji, zagospodarowania obiektów i terenów publicznych,
• umacniania tożsamości, kultywowania tradycji,
• podnoszenia wiedzy, umiejętności i kompetencji cyfrowych społeczności lokalnej,
• promocji

Organ wykonawczy – rada sołecka

Rada sołecka, która dotychczas była ciałem doradczym, w projekcie ustawy została podniesiona do rangi organu wykonawczego. W ten sposób w łatwiejszy sposób sołtys stojący na  jej czele będzie mógł podejmować prorozwojowe dla danego sołectwa działania. Jak wskazują projektodawcy jest to zmiana wydaje się kosmetyczna, w świadomości mieszkańców wsi rada sołecka i tak stanowiła właśnie organ wykonawczy, a nie jak mówią przepisy – organ doradczy.

Dieta i wynagrodzenie

W projekcie ustawy wprowadzono obowiązek określenia przez radę gminy zasad na jakich przyznawane będą diety dla przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej.  Fakultatywnie takie zasady można określić także dla członków organu wykonawczego, również im ma przysługiwać zwrot kosztów podróży służbowych związanych z pełnieniem funkcji oraz podnoszeniem wiedzy i kompetencji. Sołtysowi nadano dodatkowo prawo do występowania z uzasadnionym wnioskiem o przyznanie mu wynagrodzenia  za pracę wykonywaną na rzecz gminy (pracy, która nie jest związana z pełnieniem funkcji przewodniczącego rady sołeckiej). Natomiast czynności z zakresu prawa pracy wobec sołtysa wykonywać będzie wójt.

Możliwość pozyskiwania środków, zakładania rachunków bankowych

Projekt ustawy upoważnia jednostki pomocnicze do pozyskiwania środków pieniężnych służących ich rozwojowi społecznemu oraz zaspokajaniu bieżących potrzeb mieszkańców w szczególności z ofiarności publicznej, darowizn, spadków czy zapisów. Jednostka pomocnicza będzie mogła starać się również o uzyskanie dotacji z budżetu gminy. W myśl przepisów projektu ustawy, jednostka pomocnicza będzie mogła również założyć rachunek bankowy i gromadzić na nim środki pieniężne.

Prace nad ustawą dopiero się rozpoczęły, o tym czy ww. zmiany wejdą w życie dowiemy się dopiero po zakończeniu drogi legislacyjnej.

Paulina Sudoł