Sądeczanin na Dzień Kobiet: Kobiety nauki z naszego regionu. Mamy się kim pochwalić!

Dr Wanda Jankowska-Hilarowicz (1896-1972)

Urodziła się w 1896 r. w Nowym Sączu. Po ukończeniu gimnazjum podjęła studia na UJK, które w 1921 r. uwieńczyła stopniem doktora filozofii z zakresu chemii. Temat jej dysertacji brzmiał: O bezwodnych sodalitach chromianowych, a praca powstała pod kierunkiem prof. Zygmunta Weyberga. Obiecująca wielką karierę pani doktor wydała ją w „Sprawozdaniach Towarzystwa Naukowego Lwowskiego” (1921 r.).

Po studiach została zatrudniona na macierzystej uczelni. W latach 1921-1928 pełniła obowiązki starszej asystentki w Zakładzie Chemii Lekarskiej, którym kierował prof. J. Parnas. Wyszła za mąż za prof. Henryka Hilarowicza, znanego lwowskiego naukowca i chirurga. Profesor został zamordowany w 1941 r. przez Niemców. Dr Hilarowicz po wojnie przeniosła się do Wrocławia, gdzie zmarła w 1972 r. i tam została pochowana.

Prof. Janina Janiszewska (1899-1985)

Urodziła się w 1899 r. w Nowym Sączu. W latach 1928-1932 odbyła studia biologiczne na UJ w Krakowie. W 1934 r. obroniła dysertację doktorską pt. „Studia nad błonkówką Apidius sp. pasożytujacą u mszycy Hyalopherus Fabr”. Od tego czasu, aż do 1939 r. pracowała jako starszy asystent w Katedrze Zoologii UJ.

W czasie okupacji niemieckiej utrzymała pracę, obejmując stanowisko konserwatora i jednocześnie adiunkta w Muzeum Zoologicznym przy swojej rodzimej Katedrze. Po wojnie Janiszewska przeniosła się do Wrocławia. Do 1950 r. pracowała jako adiunkt w Katedrze Zoologii i Parazytologii Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu.

W latach 1952–1962 kierowała Muzeum Zoologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Wówczas zaczęła zdobywać kolejne stopnie naukowe: w 1952 r. otrzymała habilitację, w 1954 r. profesurę nadzwyczajną, a w 1966 r. zwyczajną. Od 1962 r., do emerytury w 1970 r., kierowała nowopowstałym i stworzonym przez siebie Zakładem Parazytologii Ogólnej w Instytucie Zoologicznym we Wrocławiu.

Autorka wielu publikacji z dziedziny zoologii w języku polskim i niemieckim. Wyróżniona wieloma wysokimi odznaczeniami państwowymi. Zmarła w 1985 r.

Dr Laura Eichhorn (1889-1961)

Laura Broch urodziła się w Zgłobicach pod Tarnowem w 1889 r. W Wiedniu podjęła studia, po czym obroniła doktorat z filologii angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Znała niemiecki, angielski, biegle czytała po hebrajsku. Jej mężem został inżynier Leopold Eichhorn, właściciel tartaku pod Nowym Sączem.

Laura została nauczycielką w Gimnazjum Żeńskim w Nowym Sączu. Dzięki niej teatrem zainteresowała się m.in. Danuta Szaflarska. Mimo obowiązków rodzicielskich i pracy w gimnazjum, działalność naukowa Laury wykraczała poza Nowy Sącz. Napisała wstęp do przedwojennego wydania „Makbeta”.

Jej zainteresowania badawcze ogniskowały wokół teatru elżbietańskiego. Wojnę przeżyła z mężem w Warszawie. Po wojnie zamieszkała w Krakowie i podjęła pracę w Polskim Radiu. Jej wielką misją badawczą była jednak działalność w Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej przy Centralnym Komitecie Żydów Polskich (zaczątek Żydowskiego Instytutu Historycznego).

Zajmowała się spisywaniem i zbieraniem relacji ocalałych Żydów. Łącznie, zebrała 272 historie. Laura Eichhornowa pracowała nad konserwacją i skatalogowaniem archiwum Ringelbluma. Zmarła w 1961 r. w Warszawie.

Dr Gizela Reicher-Thon (1904-1941?)

Urodziła się w 1904 r. w Nowym Sączu jako córka nauczycielki Leonory, która znana była ze swojej aktywności społecznej i charytatywnej. Maturę zdała w Gimnazjum Żeńskim w Nowym Sączu. W latach 1922– 1925 studiowała na Wydziale Filozoficznym UJ.

W 1926 r. wraz z pracą Ironia Słowackiego w świetle badań estetyczno – porównawczych, wniosła podanie o doktorat. W 1929 r., po pozytywnych recenzjach prof. Kallenbacha i Łosia, pod opieką prof. R. Dybowskiego uzyskała upragniony stopień naukowy. Była jedną z najmłodszych kobiet, które uzyskały doktorat na UJ w międzywojniu.

Nazywana jest matką komparatystyki literackiej, szczególnie w kontekście twórczości Słowackiego. Jej praca ukazała się dzięki zatwierdzeniu dysertacji przez PAU. Wydano też jej francuskojęzyczne streszczenie. Po studiach zamieszkała w Łodzi, gdzie wyszła za mąż. W 1940 r. wróciła do Krakowa z córką Hanną i dostała się do getta.

Prawdopodobnie została wysłana do Bełżca i zamordowana. Historycy literatury docenili jej działalność naukową dopiero kilka lat temu.

Prof. Stefania Skwarczyńska (1902-1988)

Nazywana „pierwszą damą polskiej teatrologii”. Urodziła się w 1902 r. w Kamionce Strumiłowej, jako córka Mieczysława Strzelbickiego, późniejszego sądeckiego starosty i Marii Antoniny z domu Ścibor-Rylskiej. Dzieciństwo spędziła w Nowym Sączu.

Absolwentka Gimnazjum w Sanoku, choć długi okres mieszkała i chodziła do sądeckiego żeńskiego Gimnazjum. Od 1921 r. studiowała polonistykę i romanistykę na UJK we Lwowie. Po pierwszym roku studiów jej praca roczna pt. „Ewolucja obrazów u Słowackiego” na seminarium u prof. Juliusza Kleinera została uznana za pracę doktorską. To był prawdziwy fenomen, jednak obroniła ją dopiero w 1925 r.

W czasie studiów wyszła za mąż za oficera WP Tadeusza Skwarczyńskiego. Uczyła w szkołach średnich w wielu miastach, tam gdzie służył jej mąż. Publikowała, założyła Stowarzyszenie Polonistów RP, którego była prezesem. W 1937 r. uzyskała habilitację na UJK i została docentem na tamtejszym Wydziale Humanistycznym. Przed wojną została profesorem nadzwyczajnym.

W czasie wojny jako żona polskiego oficera została z dziećmi wywieziona do Kazachstanu. W 1940 r. wróciła do Lwowa, gdzie pracowała jako kierownik hodowli wszy zdrowych, kelnerka i wreszcie na uniwersytecie. Działała w ruchu oporu. W 1945 r. wyjechała do Łodzi, gdzie związała się z tamtejszym uniwersytetem.

Kierowała Katedrą Teorii Literatury. Wykładała na wielu łódzkich uczelniach, m.in. na słynnej filmówce. W 1958 r. została profesorem zwyczajnym, Uniwersytet Łódzki chlubił się nią. W 1981 r. otrzymała doktorat honoris causa tejże uczelni. Skwarczyńska jest autorką licznych publikacji, współpracowała z PAN i PAU, była członkiem licznych międzynarodowych organizacji. Profesor zmarła w 1988 r. i spoczęła w Łodzi.

* * *

Oczywiście powyższa lista mogłaby być dłuższa. Pośród absolwentek uniwersytetów znajduje się m.in. nowosądeczanka dr Wanda Dobrowolska, która od 1930 r. zatrudniona była w Bibliotece Jagiellońskiej i przez lata współtworzyła Polski Słownik Biograficzny.

Nie brakuje również dziś wielkich postaci nauki polskiej jak m.in. prof. Maria Olech (botanik, wykładowca UJ), prof. Barbara Halska (pianistka, wykładodca Uniwersytetu Muzycznego im. Chopina w Warszawie), prof. Halina Gryglaszewska (zm. 2010, aktorka i była wykładowczyni Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie), prof. Bożena Gronowska (wykładowca prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu), prof. Teresa Plata-Nowińska (nieżyjąca już artystka i wykładowczyni Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego), prof. Grażyna Schneinder-Skalska (architekt, urbanista i wykładowca Politechniki Krakowskiej).

To jednak wyżej przedstawione Sądeczanki przecierały naukowe szlaki. Warto o nich pamiętać, tym bardziej że większość z nich została całkowicie zapomniana na Sądecczyźnie…

Więcej podobnych materiałów znajdziecie w kwartalniku „Sądeczanin HISTORIA: Sądecczyzna jest kobietą” (numer grudzień 2020). Archiwalne numery kwartalnika dostępne są do nabycia w siedzibie wydawcy – Fundacji Sądeckiej przy ulicy Barbackiego 57 w Nowym Sączu.

Wybrana bibliografia:

• Archiwum UJ, Teczki doktorantów.
• Archiwum Sądeckiego Sztetlu, materiały na temat Gizeli Reicher-Thon, Stefanii Sichrawy-Bilińskiej i Zofii Ameisen.
• Corpus studiosorum Uniwersitatis Jagiellonicae in saecualis XVIII–XX. (wszystkie tomy).
• Golicka-Jabłońska Małgorzata, Tak trzeba, Łódź 2013.
• Mordawski Zbigniew, Zofia Ameisenowa (1897–1967), „Rocznik Sądecki”, t. XXVII: 1999, s. 364.
• Oczko Piotr, Gizela Reicher-Thonowa, zapomniana matka polskiej komparatystyki literackiej, „Pamiętnik Literacki”, nr 1:2010, s. 187-200.
• Suchmiel Jadwiga, Doktoraty Sądeczanek w Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie (1918 – 1939), „Rocznik Sądecki”, t. XXVIII: 2000.
• Suchmiel Jadwiga, Kobiety z Nowego i Starego Sącza ze stopniem doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim, „Rocznik Sądecki”, t. XXVI: 1998

(oprac. [email protected])