Nazwiska, które trzeba znać. Październikowa kartka z sądeckiego kalendarza

Potop szwedzki w Nowym Sączu

Październik 1655 roku

Do Nowego Sącza Szwedzi wkraczają początkiem października 1655 roku. Wcześniej w mieście przebywa król Jan Kazimierz, który przez Spisz próbuje przedostać się na Śląsk. Wojska szwedzkie okupujące Sądecczyznę dokonują grabieży i nakładają kontrybucje. Ludność naszego regionu wszczyna powstanie przeciwko innowiercom sprzyjającym Szwedom. W odwecie zrabowany zostaje Stary Sącz, klasztor klarysek i Marcinkowice.

8 października 1893 roku

Tego dnia poświęcono sztandar Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Sztandar instytucji ufundowała żona Lucjana Lipińskiego, Franciszka wraz z innymi kobietami. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało w Nowym Sączu w 1887 roku.

- W jego stworzenie zaangażowała się elita Nowego Sącza. Pomysłodawcą powstania instytucji był kolejarz Wilhelm Winkler, a w komitecie założycielskim organizacji znaleźli się m.in. przyszły burmistrz Lucjan Lipiński (prezes „Sokoła”), Leon Pyszyński (powstaniec styczniowy) i nauczyciel Stanisław Zaremba. Od początku „Sokół” był organizacją związaną z konserwatywnymi mieszczanami, stąd szybko odstąpili od niego kolejarze, którzy na początku XX w. wybudowali Dom Robotniczy – przypominają autorzy „Elementarza Historycznego Sądeczanina”.  

- Członkowie sądeckiego Towarzystwa Gimnastycznego organizowali różnego rodzaju akcje patriotyczne, dbali o tężyznę fizyczną – wszystko w myśl zasady „silni duchem – silni dłonią”. Przez 17 lat organizacji przewodził Lucjan Lipiński – dodają historycy.

W czasie, kiedy poświęcono sztandar „Sokoła” w 1893 roku, przy ulicy Długosza stał już niewielki domek służący jako siedziba instytucji. Domek powstał według projektu Witolda Żebrackiego. Siedzibę otwarto w 1892 roku na 600-lecie miasta. W późniejszych latach towarzystwo szybko się rozbudowywało.

20 października 1899 roku

W Marcinkowicach na świat przychodzi Bronisław Chruściel. Na kartach historii zapisał się jako generał brygady, obrońca Lwowa w 1918 roku oraz uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej w 1939 roku.

Bronisław Chruściel pełnił również funkcję komendanta Szkoły Podchorążych Piechoty we Francji i Anglii oraz dowódcy 1 Brygady Strzelców Karpackich podczas kampanii włoskiej (1944 – 1945). Został odznaczony Orderem Virtuti Militari. Zmarł 10 marca 1965 roku w Bexhill-on-Sea w Anglii.

28 października 1911 roku

Tę datę uznaje się za początek działalności I drużyny skautowej imienia S. Czarnieckiego w Nowym Sączu. Założycielem i pomysłodawcą skautingu w mieście był Stanisław Flis, prezes „Sokoła”. Jak na tamte czasy, był to bardzo nowoczesny ruch.

28 października 1911 roku Andrzej Małkowski wygłosił odczyt poruszający kwestię harcerstwa. To wydarzenie uznano za początek działalności drużyny skautowej w Nowym Sączu.

Nowy Sącz odzyskuje niepodległość

9 października 1918 roku

Rok ten zapisał się na kartach historii jako ważna w dziejach chwila odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów i wyniszczającej I wojnie światowej. 9 października radni miejscy Nowego Sącza uchwalili wysłanie „telegramu hołdowniczego” do Rady Regeneracyjnej w Warszawie, która 2 dni wcześniej proklamowała powstanie wolnej, zjednoczonej Polski.

31 października 1918 roku

Tego dnia Nowy Sącz jako jedno z pierwszych polskich miast uzyskał niepodległość. W „Elementarzu Historycznym Sądeczanina” można przeczytać relację z tych chwil:

- Uzbrojeni członkowie POW przejmują składy broni, amunicji, żywności. Kluczowa dla wojskowej infrastruktury kolej znajduje się w polskich rękach, a kolejarze wywieszają napis: „Wolna, Zjednoczona, Niepodległa Polska!”. Na czapkach można zauważyć polskie orzełki. Uzbrojeni członkowie POW pojawiają się na ulicach. W Kasynie Oficerskim rozbrajani są oficerowie armii austriackiej. Polacy przejmują kontrolę nad koszarami, a potem nad miastem.

Wtedy to przeciw austriackim komendantom występują powstańcy, pada krótko i twardo: „Z Austrią koniec, kto nie z nami, ten przeciwko nam, a kto przeciwko nam, niech wystąpi”. Uchylają się drzwi do bocznego pomieszczenia, gdzie czeka już orkiestra, zostaje publicznie odegrany Mazurek Dąbrowskiego – po raz pierwszy w całej odradzającej się Polsce.

Stanisław Kawczak, który dowodził powstańczymi oddziałami Milicji Wojskowej, pisał tak („Milknące echa – wspomnienia z wojny 1914 – 1920”:

Mocno, jak nigdy, o ściany austriackich koszar bije po raz pierwszy urzędowo hymn Polski. Stanęliśmy wszyscy na baczność! Gorętsi śpiewają. A potem jakiś bezwolny nakaz, bo oto komendant pułk. Falle odpina szablę, kładzie na stole i z chusteczką na oczach, chwiejąc się wychodzi, jak nieprzytomny. Por. Polakowski rzuca się w ramiona najbliższego sąsiada, całując się, to samo niemal wszyscy; oficer ściska żołnierza! – Niech żyje wolna Polska! Ktoś intonuje »Nie rzucim ziemi skąd nasz ród«… muzyka grzmi, na dziedzińcu tłumy. Rzucają ku nam kwiaty, powiewają chusteczkami.

- Po przejęciu miasta od Austriaków władzę cywilną objął Powiatowy Komitet Likwidacyjny. Kierujący akcją odbicia Nowego Sącza Stanisław Kawczak (1892–1940) pochodził ze Zwardonia – dodają autorzy elementarza.

Październik 1921 roku

Posiadłość w Marcinkowicach, którą nabył Stanisław Morawski – wcześniejszy zarządca w dobrach Stadnickiego w Nawojowej – odwiedza Józef Piłsudski. Marszałka przywitał Adam Morawski, składając raport.

Odnośnie Stanisława Morawskiego – jego ojciec Adam Morawski, który przeżył 99 lat był jednym z najdłużej żyjących powstańców styczniowych oraz żuawów papieskich papieża Piusa XI.

21 października 1928 roku

W Nowym Sączu odbyła się uroczystość nadania sztandaru 1 Pułkowi Strzelców Podhalańskich. Wziął w niej udział prezydent Rzeczpospolitej Polskiej, Ignacy Mościcki. Prezydent uczestniczył we mszy świętej na rynku – ołtarz wzniesiono przy wejściu do magistratu. Mszy przewodniczył biskup polowy Wojska Polskiego, Stanisław Gall.

Pierwszy gwóźdź do drzewca – po poświęceniu sztandaru – wbił Mościcki, drugi Gall, a trzeci Dreszer. Po nabożeństwie prezydent spotkał się pod Dębem Wolności z dziećmi. Najmłodsi złożyli symboliczny hołd głowie państwa, a ten w ramach wdzięczności przekazał pieniądze dla biednych i sierot.

23 października 1930 roku

Tego dnia umiera ksiądz Jan Dagnan, długoletni proboszcz piwniczańskiej parafii, dziekan dekanatu starosądeckiego i zasłużony działacz społeczny. Uroczony w 1858 roku Dagnan dokończył budowę kościoła w Piwnicznej-Zdroju, urządzić wnętrze i dobudował nową zakrystię W Łomnicy dzięki jego staraniom wybudowano kościół i założono nową parafię.

Przez dwa lata prowadził miejscowe Kółko Rolnicze, które sam założył. Prowadził również Kasę Stefczyka. Dzięki jego inicjatywie powstała również Spółka Tkaczy w Piwnicznej. Doprowadził do budowy Domu Ludowego, gdzie swoje pomieszczenia miały wspomniane Kółko Rolnicze i Kasa Stefczyka.

Czytaj dalej na kolejnej stronie.