To nie Mazury, to Warmia! – irytują się często mieszkańcy regionu

Warmia, zwana dawniej Świętą Warmią, to kraina o wyjątkowej kulturze z bogatym dziedzictwem architektury sakralnej - ponad 2,5 tys. zabytków - miejsca kultu związane z objawieniami, relikwiami, cudownymi wizerunkami i przydrożnymi kapliczkami.
 

Warmia, diecezja warmińska, w znaczeniu jakiego dziś używamy na określenie kościelnych struktur powstała w trzynastym wieku w lipcu 1243 została założona jako jedna z czterech pruskich diecezji (chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska). Pierwszym urzędującym biskupem warmińskim był Anzelm, który organizował diecezję, przewodził jej w latach 1250-1278, wytyczył jej granice, a także granice posiadłości biskupich, zainicjował budowę katedry i rezydencji w Braniewie. I tak oto członek zakonu krzyżackiego – jedyny na tym stanowisku zapoczątkował poczet biskupów warmińskich, który dzisiaj liczy już 51 duchownych.
 

W okresie tych ośmiu stuleci różni biskupi bywali, różne koleje losu spotykały warmińską ziemie. W 1466 roku gdy na mocy drugiego traktatu toruńskiego Prusy Królewskie i Warmia weszły w skład państwa polskiego rozpoczął się trzystuletni polski okres w dziejach tych ziem.
 

Dlatego też wszyscy ówcześni biskupi warmińscy od Maurycego Ferbera do Ignacego Krasickiego (od 1523 do 1767 roku) pochodzili z wyboru polskiego króla i byli mianowani w Warszawie skąd wyruszali do swojej stolicy – Lidzbarka Warmińskiego. Droga wiodła przez Bałty i Butryny (obecnie gmina Purda) wsie graniczne warmińskiej diecezji, gdzie uroczyście witano nowego biskupa.

Od tamtego czasu minęło kolejnych 200 lat i o tamtej bogatej historii tych ziem zapomniano. Aż pewna osoba – nauczyciel, miłośnik Warmii, zapalony przyrodnik i krajoznawca były wójt gminy Purda  - Jerzy Laskowski, spacerując po okolicznych lasach odnalazł malowniczą, chociaż zdewastowaną aleję lipową w Bałdach obsadzoną prawie 300-letnimi drzewami. Zainteresował tym miejscem Edwarda Cyfusa – autora książek o Warmiakach, publikującego m.in. w gwarze warmińskiej, inspektora ds. promocji i kultury w gminie Purda, który postanowił uczynić z traktu miejscową atrakcję turystyczną i wpisać go na listę dziedzictwa kulturalnego gminy, a szerzej powiatu olsztyńskiego , a nawet całego województwa. 

I tak w został w 2006 roku odrestaurowany trakt biskupi w Bałdach, okołokilometrowy odcinek dawnego  traktu królewskiego z Warszawy do Lidzbarka Warmińskiego. Zostali przy nim upamiętnieni biskupi warmińscy zarządzający diecezją warmińską od początku jej istnienia do dnia dzisiejszego. W poboczach starej alei lipowej ustawiono tablice z biogramami biskupów, głazy pamiątkowe i plansze z krótką historią Warmii i mapami historycznymi Warmii.

Wjazd na trakt biskupi otwierają Wrota Warmii – drewniana brama symbolizująca granicę między Mazurami a Warmią. Trakt biskupi stał się inspiracją do zorganizowania imprezy pod nazwą Kiermas Tradycji, Dialogu i Zabawy – uroczystości odpustowej na Warmii, która ma swe korzenie w końcu XVIII w – odbywa się ona obecnie cyklicznie od 2008 roku.

Trakt zapoczątkował również szeroką już dzisiaj turystykę religijną w całym regionie. W 2020 r. olsztyńskie starostwo opracowało koncepcję turystyczno-pielgrzymkowej trasy obejmującej znane nie tylko w regionie miejsca kultu religijnego i historyczne tak powstał projekt pn. Szlak Świętej Warmii – obejmujący już 16 „stacji” szlaku: Bałdy, Gietrzwałd, Olsztyn, Głotowo, Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Stoczek Klasztorny, Bisztynek, Reszel, Święta Lipka, Tłokowo, Krosno, Chwalęcin, Pieniężno, Frombork i Braniewo.

Szlak Świętej Warmii promowany i wspierany jest obecnie przez powołane przez starostwo olsztyńskie ”Stowarzyszenie Miast, Gmin i Powiatów – Szlak Świętej Warmii”. Pomysł i determinacja kilku osób oraz wielowiekowa historia zapoczątkowały turystykę religijno – kulturową Warmii. (Katarzyna Rajtar, ISW) Fot. powiat olsztyński, gmina Purda