"Tu Polacy mogli być Polakami"

Fragment rozdziału V:  Kraków

[...] Co za zmiana! Z osnutych dymem betonowych drapaczy chmur i bezustannych zajadłych kłótni Katowic do majestatycznego spokoju Krakowa! Jeżeli jest gdzieś w Europie urokliwsze miasto niż ta dawna stolica Polski, to ja jeszcze tam nie dotarłem. Nigdzie panująca atmosfera tak dobrze nie odpowiada miejscu – Kraków przetrwałby rewolucję z ujmującym uśmiechem na ustach. […]

Kiedy przezorni mleczarze szykowali się do porannego objazdu, my zakończyliśmy swój „wieczór”w kawiarni, w której przeżyłem najszczęśliwsze i najbardziej ekscytujące chwile w Krakowie. To gniazdo bohemy zwane Michalikiem, niegdyś potężny ośrodek polskiego życia kulturalnego. Zdążyłem już poczynić w Polsce kilka zdumiewających odkryć, między innymi i to, że Polacy byli równie nieszczęśliwi pod rządami skorumpowanej i niewydolnej Rosji, co nieprzekupnych i aż nadto wydolnych Niemiec, za to w przedwojennej Austrii wiedli stosunkowo szczęśliwe życie. Polskie prowincje w Austrii cieszyły się znacznym stopniem autonomii; o wszystkich lokalnych sprawach Polacy decydowali sami. Kraków pozostawał głównym ośrodkiem sądownictwa i kultury. Nie było tu śladu ani zorganizowanej dyktatury jak w Poznaniu, ani też chaotycznej tyranii jak w Warszawie, i nawet dzisiaj trudno przeoczyć odmienną atmosferę panującą w tych miastach. Kraków jest najszczęśliwszym miastem w Polsce, podobnie jak przed wojną. Gniewne słowa nie pasują do tego grodu pokoju i radości. Pod panowaniem Niemiec i Rosji wszystko, co polskie, było ostro tępione; czyniono liczne wysiłki, by całkowicie zdławić polską narodowość. W rezultacie poaustriacka Polska stała się gniazdem polskiej nacji. Tu Polacy mogli być Polakami, tutaj tylko mogli pełnić służbę publiczną i ćwiczyć się w zarządzaniu.

Kiedy więc kraj odzyskał dawno utraconą niepodległość, większość nowych administratorów pozyskano z proaustriackiej Polski. Sam Kraków stracił ponad 20 000 mieszkańców, którzy wyjechali do Warszawy.

Bernard Newman, Rowerem przez II RP, tłumaczenie: Ewa Kochanowska, Wydawnictwo Znak Horyzont

Dziękujemy wydawnictwu Znak Horyzont za udostępnienie cytowanych fragmentów