Elementarz Historyczny: niedoceniony burmistrz Nowego Sącza z XX wieku

„Elementarz Historyczny Sądeczanina” w sposób chronologiczny porządkuje daty związane z historią naszego regionu. To kompendium wiedzy w sposób przystępny wyjaśnia, co działo się na Sądecczyźnie przez wieki. W kolejnym odcinku przenosimy się do 1900 roku.

W 1900 roku w nowosądeckim I Gimnazjum powstaje tajne Koło Filomatów, a sześć lat później założone zostaje Koło Filaretów. Te organizacje miały na celu przygotować młodych ludzi do czynu zbrojnego w momencie, kiedy nadarzy się okazja do przywrócenia Polski na mapy świata. – Wśród działaczy tych organizacji był m.in. Bolesław Barbacki – piszą autorzy „Elementarza Historycznego Sądeczanina”.

W tym samym czasie Władysław Barbacki (żył w latach 1854 – 1938) rozpoczyna urzędowanie na stanowisku burmistrza Nowego Sącza. Barbacki, zaliczany do najwybitniejszych włodarzy miasta, sprawował swój urząd przez 18 lat. Pochodzący ze Słopnicy (koło Limanowej) Władysław Barbacki, był bratem Leona Barbackiego, inspektora szkolnego, a zarazem ojca uzdolnionego malarza Bolesława Barbackiego.

Władysław Barbacki był zaangażowanym społecznikiem. Za jego czasów w mieście powstały wodociągi, kanalizacja, elektryczność, szpital powszechny, Ciuciubabka, kaplica szkolna (czyli kościół św. Kazimierza) oraz liczne stowarzyszenia. Burmistrz wykazał się także w czasie I wojny światowej, kiedy z jego inicjatywy podjęto uchwałę o przeznaczeniu 100 tysięcy koron na legiony. Sam Barbacki wpłacił 2 tysiące koron.

Na początku działań wojennych ewakuował się z Nowego Sącza i powrócił do niego, kiedy Rosjanie wyjechali z miasta. W 1916 roku przyznano mu tytuł Honorowego Obywatela Nowego Sącza. - Mówił wówczas: „byłem zobowiązany oddać miastu nie tylko moją pracę, ale i moje serce” – piszą historycy. – Wolna Polska go nie doceniła, uznając za symbol epoki zaborów – oceniają autorzy „Elementarza Historycznego Sądeczanina”. – Barbacki ustąpił z urzędu i w późniejszych latach prowadził kancelarię adwokacką.

W czasie kiedy Barbacki obejmował urząd burmistrza, kolejna ważna postać – Bolesław Wieniawa-Długoszowski – zdawała maturę w I Gimnazjum. Wieniawa-Długoszowski był politykiem, żołnierzem i legendą II Rzeczpospolitej.

- Po wybuchu wojny wrócił do Galicji i wstąpił do 1 Kompanii Kadrowej, a potem został adiutantem Józefa Piłsudskiego. Wraz z Naczelnikiem przygotowywał wyprawę na Wilno i rok później kampanię kijowską. Dowodził wojskami w czasie wojny polsko-bolszewickiej i brał udział w Bitwie Warszawskiej. W 1929 r. został komendantem garnizonu i placu miasta stołecznego Warszawy, w 1930 r. dowódcą I Brygady Kawalerii w Warszawie.

Rok później prezydent Ignacy Mościcki awansował go na stopień generała brygady, a w 1938 r. na generała dywizji. Wówczas został ambasadorem Polski w Rzymie. W 1939 r. opuścił Włochy, bowiem 25 września prezydent RP Ignacy Mościcki skorzystał z uprawnień danych mu przez Konstytucję kwietniową i wyznaczył go „na swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju”.

Niestety plany przejęcia urzędu nie powiodły się. Po wkroczeniu Niemiec do Francji w 1940 r., Wieniawa-Długoszowski wyjechał do Portugalii, a potem do Stanów Zjednoczonych. W 1942 r. został posłem RP na Kubie. 1 lipca 1942 r. popełnił samobójstwo – opisują jego historię autorzy „Elementarza Historycznego Sądeczanina”.

Przy dacie 1901 r. historycy wspominają o budowniczym miejskim w Nowym Sączu, architekcie Zenonie Adamie Remi. To ona odpowiadała za projekty kamienic i domów w Nowym Sączu, Lwowie, Krakowie, Wieliczce i innych miastach. W tym samym roku w Barcicach zostaje konsekrowany nowy kościół, którego projekt wykonał inżynier J. Miszke, za przebieg prac odpowiadał budowniczy kościołów Wiktor Sikorski z Krosna.

Na początku XX wieku na świat przychodzi Henryk Barycz. To pochodzący ze Starego Sącza historyk kultury i sztuki, archiwista, profesor UJ, członek PAN i PAU, autor wielu prac z zakresu historii Polski doby renesansu i baroku.

1901 rok był również czasem ważnych społecznych decyzji. Wtedy w Podegrodziu powołano Spółkę Oszczędności i Pożyczek, późniejszą Kasę Stefczyka, do której należeli mieszkańcy 16 wsi. Natomiast w Łącku proboszcz ksiądz Jan Piaskowy zorganizował zjazd inteligencji ziemi łąckiej. 17 i 18 lipca 1901 roku spotkali się księża, nauczyciele, prawnicy i lekarze.

W tym roku w kaplicy dworskiej w Dąbrowej odbył się ślub Gabrieli Zapolskiej i Stanisława Janowskiego. - Znana pisarka poślubiła artystę malarza, jednak ich małżeństwo nie było udane i rozpadło się po kilku latach – piszą historycy.

Więcej o historii naszego regionu można przeczytać w „Elementarzu Historycznym Sądeczanina”, wydanym w 2021 roku przez Fundację Sądecką. – Jest to darmowa publikacja, którą przekażemy, ośrodkom kultury, instytucjom, bibliotekom, wybranym szkołom. Będzie można tam z niej skorzystać, ewentualnie wypożyczyć – zapowiada Przemysław Bawołek, dyrektor Fundacji Sądeckiej.

„Elementarz Historyczny Sądeczanina” został zgłoszony do X edycji konkursu o Nagrodę im. ks. prof. Bolesława Kumora w kategorii „Książki o Sądecczyźnie”. Elementarz Jakuba Bulzaka, dr Łukasza Połomskiego, Sylwestra Rękasa oraz dr Sławomira Wróblewskiego to pozycja skierowana dla wszystkich mieszkańców regionu (również dla sądeckiej młodzieży), którzy chcą w sposób przyjemny zapoznać się z historią Sądecczyzny. (oprac. [email protected], fot. Ratusz w Nowym Sączu 1940 r. - Narodowe Archiwum Cyfrowe).