Rodzina Marsów i ich dwór w Limanowej

Historia pojawienia się Marsów w Limanowej jest dość zawiła. Antoni Józef Mars, który pochodził ze Strzyżowic, w 1848 toku ożenił się z Franciszką Żelechowską. Kobieta była spokrewniona z żoną ówczesnego właściciela Limanowej i Starej Wsi – Konstantego Stobnickiego. W zamian za rentę Antoni przejął część majątku. Kiedy spłacił pozostałych spadkobierców stał się jedynym właścicielem Limanowej, Starej Wsi i Sowlin z Czachurszczyzną i dał się poznać jako sprawny organizator życia gospodarczego i kulturalnego.

Zaczął od tego, że przejął od żydowskiego dzierżawcy browar i rozpoczął produkcję piwa. Browar produkował w okresie galicyjskim znane z dobrej jakości piwo „marsowe”. Antoni Mars zainteresował też francuskich inwestorów i doprowadził do założenia rafinerii ropy naftowej w Sowlinach. Następnie rozwinął działalność społeczną - założył Towarzystwo Zaliczkowe (dzisiejszy Bank Spółdzielczy)oraz Towarzystwo Ochrony Własności Ziemskiej.

Promował zasady samorządności i pracy społecznej To dzięki niemu powstał w Limanowej powiat i pierwszy katolicki sklep. Przy jego współudziale powstał Komitet Budowy Kościoła. Świetnie poruszając się wśród przedsiębiorców, nie zaniedbywał także chłopów, doprowadzając do znacznej obniżki podatków dla nich. Za życia Antoniego Marsa Limanowa stała się centrum kulturalnym regionu, a on sam stał się jednym z najbardziej zasłużonych animatorów powiatu limanowskiego. To dzięki niemu i jego synowi Zygmuntowi powiat przez kilkadziesiąt lat notował bardzo szybki rozwój, a dwór Marsów stał się głównym centrum kulturotwórczym w regionie.

Dzieło Antoniego Marsa kontynuował jego syn – Zygmunt. Prowadził on   ożywioną działalność społeczną na rzecz budowy nowego kościoła limanowskiego, jako członek Komitetu Budowy. To on - wobec nieopłacalności uprawy zbóż zainicjował hodowlę bydła rasy polskiej (1905 roku na wystawie w Wiedniu jego buhaj otrzymuje złoty medal), a jego wspólnik Józef Bek zaczyna promować rozwój sadownictwa wśród okolicznych chłopów. Obie rodziny prowadzą ożywioną działalność społeczną i samorządową w regionie. Niestety kryzys lat 30.  sprawił, że zamknięto zarówno browar, jak i rafinerię. Następca Zygmunta Marsa, jego bratanek Grzegorz Mars nie potrafił zaradzić sytuacji, a dzieła zniszczenia dopełniła II wojna światowa i komunistyczna nacjonalizacja majątków ziemskich.

Dziś pamiątką dawnej świetności rodu Marsów jest ich dwór – zamieniony w muzeum. Warto dodać, że historia budynku sięga XVII wieku, a jego najlepsze lata to czas, gdy mieszkali w nim najpierw Dydyńscy (połowa XVIII – lata 40-te XIX wieku), a potem właśnie Marsowie (1853-1945r), po których do dziś pozostała nazwa dworu.

Do kompleksu dworskiego należały dawniej m.in. browar (obecnie budynek starostwa powiatowego), park dworski (jego pozostałości stanowią obecnie Park Miejski), neogotycka kaplica świętego Walentego ( połowa XIX wieku) oraz gospodarstwo hodowlane (obecnie własność prywatna), gdzie niegdyś hodowlano bydło czerwone rasy polskiej oraz pola i lasy (obecnie os. Zygmunta Augusta i os. Marsów). W dwudziestoleciu międzywojennym dwór był ośrodkiem życia publicznego i politycznego. W jego progach gościł m.in. prezydent Ignacy Mościcki. Wielokrotnym gościem był tu także polski minister spraw zagranicznych Józef Beck.

W okresie okupacji niemieckiej wraz z ostatnim właścicielem, w dworze mieszkał skoligacony rodzinnie burmistrz miasta Włodzimierz Paygert. Po II Wojnie światowej władze komunistyczne odebrały jednak majątek rodzinie Marsów. W latach 1946-1951 w budynku mieściło się Gimnazjum Leśne, a później Państwowy Ośrodek Maszynowy i Powiatowy Sztab Wojskowy.  Od 1970 r. w budynku mieściło się Muzeum Ziemi Limanowskiej i biura PTTK. Od 1987 r. budynek jest wyłączną siedzibą Muzeum Regionalnego Ziemi Limanowskiej.
[email protected], fot. Pławecka24 - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl