Skąd wzięła się szwedzka kapliczka i jak skończył okrutny kat Sądecczyzny? Kartka z kalendarza

O najważniejszych wydarzeniach na Sądecczyźnie przez wieki piszą autorzy „Elementarza Historycznego Sądeczanina”.

Pochowana w starosądeckim klasztorze

10 grudnia 1339 roku:

W starosądeckim klasztorze klarysek umiera i zostaje pochowana żyjąca tu przez kilka lat wdowa po Władysławie Łokietku, królowa Jadwiga Bolesławówna. Jadwiga (ur. ok. 1270 r.), córka księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego i księżnej Jolanty Heleny.

Jadwiga Bolesławówna została żoną Władysława Łokietka w 1293 r. Panował on wtedy jeszcze tylko na Kujawach i w ziemi sieradzkiej, a przed nim były długoletnie walki o zdobycie władzy nad większą częścią kraju i o zjednoczenie głównych ziem polskich. Jadwiga aktywnie wspierała męża, a w 1320 r., gdy otrzymał on koronę królewską, sama została królową.

Po śmierci Łokietka w 1333 r. wdowa początkowo nie zamierzała odsuwać się od rządów, ostatecznie jednak doszła do porozumienia z synem Kazimierzem, opuściła Kraków i udała się do Starego Sącza. Tutaj objęła we władanie ziemię sądecką. Podobnie jak kiedyś Kinga, Jadwiga nie wstąpiła od razu do klasztoru, ale przez pewien czas sprawowała w swoim władztwie aktywne rządy.

Zachowała własny dwór, na którym gromadziła lokalną elitę (a więc w tym czasie głównie rycerstwo). Prowadziła na Sądecczyźnie akcję kolonizacyjną. W 1337 r. zdecydowała się przyjąć w Sączu habit klaryski, tu też dwa lata później (10 grudnia 1339 r.) zmarła. Jak wszystkie siostry w zakonie, pochowana została w swoim klasztorze – w Starym Sączu.

Jak Basia, kochanka Szweda uratowała Nowy Sącz

13 grudnia 1655 roku:

Nowy Sącz zostaje wyzwolony spod okupacji szwedzkiej. Warto zaznaczyć, że jako pierwsze miasto w Rzeczpospolitej! Dokonała tego grupa powstańców pod przywództwem braci Kazimierza i Jana Wąsowiczów.

W Nawojowej stacjonowała wtenczas piechota spiska starosty Lubomirskiego. Załoga szwedzka, pod rozkazami płk. Steina, dowiedziawszy się o planach zajęcia Dąbrowy przez polskich powstańców, zamierzała uprzedzić ruch Polaków. Stein pozostawił niewielki oddział w mieście i udał się z większością wojska w kierunku Dąbrowy, zamierzając później (po powrocie), gdyby mieszczanie stawili opór, zburzyć Nowy Sącz.

Jeden z żołnierzy szwedzkich przestrzegł poznaną w mieście dziewczynę przed takim zamiarem. Uprzedzeni przez nią Polacy zrezygnowali z planu zajęcia Dąbrowy, a po wyjściu z miasta większych sił szwedzkich w kierunku tej miejscowości, zajęli słabo obsadzony przez okupanta Nowy Sącz  (Szwedzi, dowodzeni przez Patryka Gordona, bronili się za murami kolegiaty).

Potem grupa szlachty, której przewodniczy Felicjan Kochowski z Nawojowej, oraz oddział włościan z tej wsi, a także Łabowej, Podegrodzia i Brzeznej pod przywództwem Wąsowiczów z Łukowicy odparli atak na miasto.

Ponad stu Szwedów poległych w dniu św. Łucji zostaje pochowanych za murami miasta (w miejscu dzisiejszej kapliczki „szwedzkiej”). Stąd późniejsze powiedzenie: „Na świętą Łucą, Szwedów młócą”.

Pobyt Szwedów w mieście oraz historię Basi, kochanki szwedzkiego żołnierza, który ostrzegł przed zamiarem okupanta, uwiecznił w 1861 r. Mieczysław Romanowski w poemacie romantycznym „Dziewczę z Sącza”.

Radość zwycięzkie krasiła oblicza.
Wszyscy stanęli w koło Wąsowicza,
A ten im począł: «Opowiem staroście,
Jakoście dzielnie bili się waszmoście!
Imieniem króla, górą Sądeczanie!»
«Górą Wąsowicz! krzyknęli mieszczanie, —
Górą Wąsowicz, z bracią góralami
Górą! Jan Kaźmierz znów królem nad nami!»

- fragm. „Dziewczę z Sącza”, Mieczysław Romanowski

28 grudnia 1880 roku:

W majątku Berdychów koło Przyszowej urodził się Tytus Czyżewski (zmarł w 1945). Ukończył sądeckie Gimnazjum, a następnie ASP w Krakowie. Był uczniem Józefa Mehoffera i Leona Wyczółkowskiego. Czyżewski to znany polski malarz, poeta, krytyk artystyczny, członek założyciel ugrupowania Formiści (początkowo Ekspresjoniści Polscy).

Przejdź na następną stronę, aby czytać dalej.