Szwajcaria na celowniku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z powodu klimatu

•    Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok przeciwko rządowi szwajcarskiemu.
•    Skargę do Trybunału wniosło stowarzyszenie szwajcarskich emerytek: „KlimaSeniorinnen Schweiz”.
•    Stowarzyszenie szwajcarskich seniorek jest powiązane z Greenpeace.
•    Dotychczas Trybunał odrzucał podobne skargi.
•    Podobne orzeczenie wydał już w 2021 roku Federalny Trybunał Konstytucyjny w Niemczech.

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) jest organem Rady Europy i jest odpowiedzialny za zapewnienie zgodności prawa z Konwencją Praw Człowieka. Został powołany w 1959 roku. 46 członków Rady Europy obejmuje prawie wszystkie kraje europejskie, nie tylko państwa UE. Watro zauważyć, że w wyniku inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, została ona wyrzucona z organizacji.
Niedawny wyrok ETPC jest jednak czymś bezprecedensowym.

Po raz pierwszy Europejski Trybunał Praw Człowieka potępił kraj za brak ochrony klimatu: Trybunał w Strasburgu skazał Szwajcarię za naruszenie Konwencji Praw Człowieka. Uznano w ten sposób brak walki ze zmianami klimatycznymi przez rząd, za naruszenie praw człowieka własnych obywateli.

Wyrok nie był oczywisty. Już wcześniej składane były do Trybunału podobne skargi, dotychczas uznawano, że nie spełniają one wymogów formalnych. W 2017 roku grupa sześciu młodych Portugalczyków (w wieku od 12 do 24 lat) złożyła pozew do ETPC po poważnych pożarach, które były w tym czasie w ich kraju.

Pozew był skierowany nie tylko przeciwko rządowi Portugalii, ale również przeciwko 31 innym państwom - wszystkim członkom UE, a także Norwegii, Szwajcarii, Turcji, Wielkiej Brytanii i Rosji. Skarga została jednak od razu odrzucona, ponieważ młodzi ekolodzy nie wyczerpali całkowicie postępowania sądowego w ramach portugalskiego systemu prawnego.

Drugi przypadek dotyczy obywatela Francji. Damien Carême, były burmistrz północno francuskiego nadmorskiego miasta Grande-Synthe, a obecnie poseł do Parlamentu Europejskiego, oskarżył rząd w Paryżu, że nie robi wystarczająco dużo, aby przeciwdziałać zmianom klimatu i zapobiec zalaniu jego miasta. W 2019 r. Carême złożył skargę do Rady Stanu, najwyższego francuskiego sądu administracyjnego.

Kiedy to działanie nie przyniosło dla niego zadowalających rezultatów, skierował sprawę do ETPC. Trybunał odrzucił jednak jego pozew. Sukces odniosła dopiero grupa szwajcarskich seniorek. Pozew został złożony przez grupę „KlimaSeniorinnen Schweiz”, stowarzyszenie zrzeszające ponad 2000 kobiet. Ich średnia wieku to 73 lata. Grupa, zainicjowana przez Greenpeace, skarży się na "niepowodzenia szwajcarskich władz" w zakresie ochrony klimatu, które "poważnie wpływają na ich zdrowie". "Całkowicie nieadekwatne" wysiłki rządu w walce z globalnym ociepleniem narażają je na wyższe ryzyko śmierci np. podczas fal upałów.

Sukces szwajcarskich emerytek jest niepodważalny. Jest to pierwsza skarga klimatyczna pozytywnie rozpatrzona przez ETPC. Wyrok, od którego nie można się odwołać, może zmusić rząd do podjęcia dalszych działań w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, w tym do zmiany celów redukcji emisji do 2030 r., aby dostosować je do celu porozumienia paryskiego, jakim jest ograniczenie ocieplenia do 1,5 stopnia Celsjusza. Implikuje to również interpretację, jakoby prawo do ochrony klimatu zaliczało się do praw człowieka.

Jakie konsekwencje będzie miał wyrok dla Szwajcarii i szerzej dla wszystkich państw europejskich? Wyroki ETPC są wiążące dla członków Rady Europy, jednak znane są przypadki (np. Turcja) kiedy kraje się do nich nie stosują.

Czy tak będzie ws. Szwajcarii? Należy zauważyć, że nie wskazano konkretnych działań jakie ma wdrożyć szwajcarski rząd, aby ograniczyć emisję CO2. Radykalne kroki mogą okazać się kontr skuteczne, ponieważ sama Szwajcaria (a nawet cała Europa) nie ma możliwości ograniczenia globalnego ocieplenia. Istnieje jednak ryzyko poważnego osłabienia własnej gospodarki.

Niemieccy komentatorzy zauważają, że wyrok ETPC przypomina im sprawę z niemieckiego systemu prawnego. Federalny Trybunał Konstytucyjny wydał w 2021 r. podobne orzeczenie w sprawie wniesionej przez kilku młodych ludzi.

Argumentowali, że ich prawo do godnej przyszłości jest zagrożone przez niewystarczające wysiłki rządu niemieckiego na rzecz ochrony klimatu. Sąd zasadniczo orzekł na ich korzyść. Czy podobne wyroki zaczną wydawać w najbliższych latach inne trybunały konstytucyjne państw europejskich? (Stefan Kasprzyk) Fot. Pixabay/GPhotography

Źródła:

• https://www.welt.de/politik/ausland/article250939394/Gerichtshof-in-Strassburg-Richtungsweisendes-Urteil-gegen-die-Schweiz-wegen-mangelnden-Klimaschutzes.html
• https://www.spiegel.de/wissenschaft/natur/klimaklagen-schweizer-seniorinnen-erhalten-vor-europaeischem-gerichtshof-fuer-menschenrechte-recht-a-7ad6800c-82e9-4195-8376-29df12209627
• https://www.dw.com/pl/niemiecka-prasa-o-prze%C5%82omowym-wyroku-etpcz-takich-orzecze%C5%84-b%C4%99dzie-wi%C4%99cej/a-68780427