Sądeczanin na Dzień Kobiet: O Cioci Brońci w Nowym Sączu już nikt nie pamięta. A była to kobieta wyjątkowa…

Więcej niż średniego wzrostu, w czarnej zwykle sukni, pochylona, z torebką w ręku, przebiegała ulice Nowego Sącza, to na posiedzenie Komitetu, to znów do zakładów naukowych prywatnych, gdzie była ochmistrzynią. Nie było wieczorku TSL, zabaw, balów, przedstawień, festynów, nie było jednego obchodu narodowego, któremu by ona nie przewodziła…

W protokole z nadzwyczajnego posiedzenia Zjazdu Delegatów Kół TSL do Związku Okręgowego w Nowym Sączu z 1911 r. znalazł się zapis świadczący o niezwykle serdecznym stosunku Bronisławy do ludzi, z którymi pracowała. Kiedy Bolesław Kryczyński, który miał opuścić Nowy Sącz w związku objęciem nowej posady, przemawiał do zgromadzonych, poprosiła o udzielenie głosu i „żegna w słowach pełnych serdecznej życzliwości ustępującego Prezesa, ale dla zbyt wielkiego rozrzewnienia przestaje mówić”.

Ok. 1910 r. Bronisława Löschówna mieszkała w kamienicy pod adresem Jagiellońska 39. W 1911 r. odbył się Walny Zjazd TSL w Nowym Sączu, poprzedzający tragiczne wydarzenia. Oddajmy głos W. Mazurowi, który tak opisuje okoliczności jej choroby i śmierci:

„Löschówna była naówczas sekretarką Związku, który spełniał rolę gospodarza. Wzięła na siebie obowiązek rozkwaterowania gości po domach prywatnych. Należało o te kwatery prosić. Szła więc (...) od domu do domu, niewiasta 63-letnia, wspinała się po schodach, a gdy ją zbywano stereotypowym: pani nie ma w domu, wciskała się nieraz przez kuchnię i zdobywała zawsze wstępnym bojem kwaterę. Fatyga kilkudniowa, zmienne powietrze, zwaliły ją z nóg. Całe życie zdrowa, czerstwa – pracę tę przypłaciła wybuchem krwi jednym i drugim i odtąd gasła”.

Bronisława umiera 10 września 1912 r. w wieku 64 lat na gruźlicę. Tak relacjonuje to wydarzenie W. Mazur: „Życie uniosło krewnych w inne okolice; pozostała sama. Umarła w opuszczeniu, bez grosza. Nie było jej naprawdę za co po[1]chować. Nauczycielstwo urządziło składkę (...) resztę dołożyła rodzina. Tak schodzi żołnierz z posterunku. Cicha bohaterka na polu, na które ją losy zaniosły. Skąpa dla siebie, szczodra dla bliźnich, pracą oddana narodowi, wyznawczyni idei TSL do ostatniego tchu, odeszła od nas, zostawiając niezabliźnioną lukę”.

W nekrologu zamieszczonym w czasopiśmie „Szkolnictwo. Organ nauczycieli ludowych” z 25 września 1912 r. czytamy: „Liczny orszak pogrzebowy był wymownym świadectwem, jakie uczucia żywi dla nieboszczki tutejsza społeczność za Jej pełną poświęcenia pracę w różnych kierunkach na polu oświatowym i narodowym. Cześć zasłużonej pracownicy! Cześć dobrej koleżance!”.

Organizacją pogrzebu zajęła się jej wieloletnia współpracownica, dyrektorka szkoły św. Jadwigi, Klotylda Kowalska. Wydział Koła TSL uhonorował jej zasługi wieszając portret „cioci Brońci” w sali posiedzeń oraz zakładając szkółkę freblowską im. Bronisławy Löschówny.

Nauczycielka, emancypantka, społecznica, aktywistka, bibliofilka, tytan pracy... Patriotka oddana sprawie niepodległościowej, hołdująca pozytywistycznym ideałom pracy organicznej i pracy u podstaw, z ludem i dla ludu. W edukacji dziewcząt i kobiet widziała dla nich drogę rozwoju i poprawy losu. Całe swoje zawodowe życie – 36 lat – spędziła w Nowym Sączu, gdzie wychowywała kolejne pokolenia młodych kobiet.

Współpracowała z ze znanymi sądeczankami m.in. z Albiną Małecką, Joanną Rzaską, Heleną Lippay, a nawet z hrabiną Stadnicką, a jednak dziś mało kto kojarzy jej nazwisko... Nie ma już szkółki freblowskiej, na patronki sądeckich szkół też znalazły się inne kandydatki... A przecież zapomnieć o cioci Brońci nie godzi się...

Agnieszka Filipek – historyczka, archiwistka. Absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zatrudniona w Archiwum Narodowym w Krakowie Oddział w Nowym Sączu na stanowisku starszego archiwisty. Stypendystka European Holocaust Research Infrastructure. Członkini Zarządu Fundacji Euros – Wiatr ze wschodu w Tarnowie i Towarzystwa Polsko-Austriackiego Oddział w Nowym Sączu. Autorka i współautorka projektów edukacyjnych oraz artykułów naukowych i popularnonaukowych z dziedziny edukacji archiwalnej i historii. Zainteresowania badawcze – edukacja archiwalna, historia i kultura Żydów, Holokaust, historia Sądecczyzny, biografistyka, genealogia.

Więcej podobnych materiałów znajdziecie w kwartalniku „Sądeczanin HISTORIA: Sądecczyzna jest kobietą” (numer grudzień 2020). Archiwalne numery kwartalnika dostępne są do nabycia w siedzibie wydawcy – Fundacji Sądeckiej przy ulicy Barbackiego 57 w Nowym Sączu.

Fotografie:

Zdjęcie portretowe Bronisławy Löschówny. Na rewersie dedykacja: Drogiej, kochanej, zacnej uczennicy a następnie prawdziwie przyjacielskiej towarzyszce na każdem polu pracy społecznej – przesyłam moją fotografię z prośbą o dotrzymanie dawnego przyrzeczenia to jest obdarzenie mnie Swoją podobizną. Bronisława Löschówna. Nowy Sącz d. 16/7 1908. Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.
Dzieci biorące udział w przedstawieniu pt. Królowa lalek, które zostało zorganizowane przez I Koło TSL i wystawione 3 czerwca 1911 r. w Czytelni Pań. Ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie, Oddział w Nowym Sączu
Kamienica przy ul. Jagiellońskiej 39. Fot. Agnieszka Filipek

Bibliografia:

Źródła archiwalne: Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Nowym Sączu – zespoły nr:

31/15 – Akta miasta Nowego Sącza,
31/123 – Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi w Nowym Sączu,
31/183 – II Koło TSL im. Stanisława Wyspiańskiego w Nowym Sączu,
31/199 – Związek Okręgowy Towarzystwa Szkoły Ludowej w Nowym Sączu,
31/488 – Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Św. Małgorzaty w Nowym Sączu. Archiwum Bazyliki Św. Małgorzaty w Nowym Sączu: księga zgonów z 1912 r.

Opracowania:

Aleksander Tadeusz, Życie społeczne i przemiany kulturalne Nowego Sącza w latach 1870-1990, Kraków 1993.
Golachowski Kazimierz, Szkic z dziejów szkolnictwa ludowego w Nowym Sączu w okresie zaboru austriackiego, Rocznik Sądecki, t. 4, Nowy Sącz 1960, s. 110-168.
Mazur Władysław, Ś.p. Bronisława Löschówna (Wspomnienie pośmiertne), Przewodnik Oświatowy. Organ Towarzystwa Szkoły Ludowej, poświęcony sprawom oświaty pozaszkolnej i narodowego wychowania ludu polskiego, R. XII, Kraków 1912, s. 419-421.
Mieszczanin, nr 3 z 1 lutego 1904 r.
Połomski Łukasz, Między zacofaniem a nowoczesnością. Społeczeństwo Nowego Sącza w latach 1867-1939, Rzeszów 2018.
Sprawozdanie Zarządu Koła T.S.L. w N. Sączu z czynności za rok słoneczny 1909, Nowy Sącz 1910.
Sprawozdanie Związku Okręgowego Kół T.S.L. w Nowym Sączu za rok sło[1]neczny 1910, Nowy Sącz 1911.
Szkolnictwo. Organ nauczycieli ludowych, nr 22 z 25 września 1912 r.
Szematyzmy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim z l. 1861-1910.
Zalewski Andrew, Galician Trails. The forgotten story of one family, Jenkintown 2012