To choroba pocałunków. Objawy, badania i leczenie mononukleozy zakaźnej

Mimo romantycznej potocznej nazwy „choroba pocałunków”, mononukleoza zakaźna nie jest niczym przyjemnym. Objawy mononukleozy często bywają mylone z przeziębieniem lub anginą – zwłaszcza na początku choroby. Charakterystyczna jest dla niej wysoka gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, a także znaczne powiększenie śledziony. 

Mononukleoza zakaźna – co to za choroba?

Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową, którą wywołuje najczęściej pierwotne zakażenie wirusem Epsteina-Barr (EBV), należącego do grupy wirusów opryszczki. Nazywana jest również "chorobą pocałunków", gdyż można się nią zarazić w poprzez kontakt z płynami ustrojowymi np. w wyniku pocałunku lub korzystanie z tych samych kubków, butelek, czy naczyń. Wirus dostaje się do komórek nabłonkowych jamy ustnej i gardła, a następnie dostaje się do krwiobiegu.

Niemal cała populacja ma dodatni wynik przeciwciał świadczących o kontakcie EBV. Czas inkubacji wynosi od jednego do dwóch miesięcy (30 – 50 dni), a wirus pozostaje w organizmie już do końca życia, aktywując się w stanach obniżonej odporności. 

Leczenie w tym przypadku jest wyłącznie objawowe i zazwyczaj organizm pacjenta sam zwalcza infekcję, choć niewątpliwie odbija się ona na ogólnej kondycji i prowadzi do znacznego osłabienia. Do powikłań dochodzi stosunkowo rzadko, ale jeśli już się pojawią, to są bardzo poważne. 

Mononukleoza – przyczyny choroby

Jego źródłem są osoby chore, ozdrowieńcy oraz osoby zdrowe, które przeszły w przeszłości mononukleozę i doszło u nich do reaktywacji wirusa. Z mononukleozą najczęściej do czynienia mają dzieci w wieku przedszkolnym, co jest związane z ograniczonym pilnowaniem higieny w tej grupie wiekowej. Dzieci biorą do ust zabawki, wkładają do buzi ręce, a następnie dotykają przedmiotów wspólnego użytku, przez co łatwo o transmisję wirusa.

Jeśli chodzi o kolejną grupę, która szczególnie często choruje na mononukleozę, to należy wspomnieć o dojrzewającej młodzieży – to w tym czasie pojawiają się pierwsze miłości i pocałunki, a jako że mononukleoza jest nazywana chorobą pocałunków, to łatwo przenieść wirusa w ten sposób wraz ze śliną.

Niestety zarażają nie tylko pacjenci pełnoobjawowi. Zanim u pacjenta rozwiną się objawy mononukleozy, wirus jest już obecny w dużych ilościach w ślinie. Nie jest to jednak jedyna droga tego, jak przenosi się mononukleoza.

Jak jeszcze można się zarazić? Inne przyczyny mononukleozy są co prawda znacznie rzadsze, jednak też się zdarzają. Do niezbyt częstych sposobów transmisji wirusa można zaliczyć drogę krwiopochodną, przeszczep narządowy lub drogę płciową.

Objawy mononukleozy – jak rozpoznać?

Początkowe objawy mononukleozy zakaźnej u młodzieży i dorosłych przypominają grypę lub zwykłe przeziębienie. Osoba chora jest zmęczona i osłabiona, odczuwa bóle mięśni i skarży się na pogorszone samopoczucie. Z czasem pojawia się wysoka gorączka (powyżej 38,5°C), która utrzymuje się nawet przez dwa tygodnie – znacznie dłużej, niż przy typowych infekcjach wirusowych.

Podwyższonej temperaturze towarzyszy stan zapalny gardła i migdałków podniebiennych, na których może pojawić się białawy nalot. Ten objaw jest charakterystyczny również dla anginy bakteryjnej, stąd wielu chorych rozpoczyna antybiotykoterapię.

W efekcie na ciele pojawić się może charakterystyczna wysypka o charakterze plamisto-grudkowym, podobna do tej w przebiegu szkarlatyny lub różyczki. Innym objawem jest uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. Rzadziej występuje obrzęk twarzy, głównie w okolicy powiek i nasady nosa. W przebiegu mononukleozy dochodzi do powiększenia wątroby oraz śledziony.

Podobnie, jak w przebiegu typowych infekcji wirusowych, chory na mononukleozę może odczuwać bóle głowy, szyi i karku, a także stawów. Często występuje katar i problemy z zatokami. Zdarzają się również, że chory odczuwa silne bóle brzucha lub traci apetyt.

U dzieci zakażenie wirusem EBV najczęściej przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie. Zdarza się podwyższona temperatura, powiększenie węzłów chłonnych oraz widoczny stan zapalny gardła. Dziecko może być marudne, przemęczone i odmawiać jedzenia.

Możliwe powikłania mononukleozy zakaźnej

U niektórych pacjentów mononukleoza może mieć niestety poważne powikłania. Co prawda dochodzi do nich stosunkowo rzadko, jednak jeśli już się pojawią, to są bardzo groźne. Wirus może prowadzić do upośledzenia drożności dróg oddechowych, a oprócz tego – jak wspomniano wcześniej – może atakować wątrobę (co daje objawy żółtaczki), a wówczas konieczna może być hospitalizacja.

Mononukleoza może prowadzić również do zapalenia mięśnia sercowego, a na dodatek może dojść do zajęcia mózgu, rdzenia kręgowego i szpiku kostnego. Groźnym powikłaniem mononukleozy jest też pęknięcie śledziony. Objawia się ono silnym bólem z lewej strony nadbrzusza, przyspieszonym tętnem, bladością, osłabieniem, potami czy omdleniem.

Do innych powikłań choroby zaliczyć można zapalenie mózgu lub porażenie nerwów czaszkowych, a także autoimmunologiczną niedokrwistość hemolityczną.

Diagnostyka mononukleozy – badania krwi

Niektóre objawy mononukleozy zakaźnej nie są specyficzne, więc sam wywiad z pacjentem nie zawsze jest wystarczający, by postawić trafną diagnozę. W przypadku wątpliwości pomocne mogą być badania krwi.

Przydatne jest wykonanie morfologii krwi, która umożliwi ewentualne zaobserwowanie większej ilości limfocytów i spadek ilości płytek krwi. Przy mononukleozie często podwyższone są też wartości enzymów wątrobowych.

Wirus Epsteina-Barr atakuje limfocyty B i przyczynia się do ich zmian, co może być zauważalne na teście szkiełkowym. Innym badaniem jest profil serologiczny, który wykrywa przeciwciała przeciw antygenom wirusa EBV. Obecność wirusa może wykryć także test PCR.

Kiedy podejrzewana jest mononukleoza, CRP i OB również są warto sprawdzenia – jeśli zakażenie jest na wczesnym etapie, wyniki w tym przypadku powinny być zbliżone do referencyjnych. Gdy natomiast u pacjenta wyjdzie podwyższone CRP i OB, może to wskazywać na dodatkowe zakażenie o podłożu bakteryjnym.

W diagnostyce trzeba wziąć pod uwagę również choroby dające tzw. zespół mononukleozopodobny, w tym anginę paciorkowcową, cytomegalię, zakażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondi,czy też infekcje powodowane przez wirusa HIV bądź adenowirusy.

Mononukleoza zakaźna – leczenie

Nie są dostępne specjalne leki na wirusa EBV – z czasem organizm sam zwalcza chorobę, a pomocniczo stosuje się leczenie objawowe. Jeśli zatem u pacjenta zdiagnozowana została mononukleoza zakaźna, leczenie obejmuje głównie stosowanie środków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych na bazie paracetamolu lub ibuprofenu.

Na ból gardła można zastosować dostępne w aptece płukanki lub napary z ziół, ponadto pomocne mogą być również przeciwbólowe tabletki lub spraye na gardło. Leczenie naturalne mononukleozy to natomiast dbanie o odpowiednie nawilżenie śluzówek, lekkostrawną dietę oraz właściwe nawodnienie organizmu.

Oddychanie ułatwić mogą też dodane do nawilżacza olejki eteryczne, w tym olejek eukaliptusowy, miętowy czy sosnowy.

W niektórych przypadkach pomocne może być wdrożenie acyklowiru, chociaż lekarze nie są zgodni co do zasadności jego stosowania i sprawa jest dość dyskusyjna, a wyniki prowadzonych badań – niejednoznaczne.

U osób ciężko przechodzących infekcję zasadne mogą być też glikokortykosteroidy, ale każdorazowo decyzję podejmuje lekarz. Na mononukleozę nie stosuje się natomiast antybiotyku. Jest to choroba wirusowa, a infekcji o podłożu wirusowym nie leczy się antybiotykoterapią. Jest ona jednak dopuszczalna w momencie współistniejącego nadkażenia bakteryjnego.

Jeśli lekarz dokona błędnej diagnozy i przepisze antybiotyk na mononukleozę, uznając, że objawy pacjenta wskazują na infekcję bakteryjną, u chorego może wystąpić wysypka. To charakterystyczny objaw po zastosowaniu amoksycyliny, ampicyliny lub jej pochodnych i zazwyczaj jest ona czerwona i swędząca (efekt reakcji skórnej).

Zobacz też: Łuszczyca. Problem estetyczny czy choroba całego organizmu?

Mononukleoza zapobieganie

Obecnie najlepsze działania, jakie może podejmować każdy człowiek, to przestrzeganie zasad higieny osobistej oraz edukacja najmłodszych, czyli uczmy dzieci, by:

• nie piły z cudzej butelki czy szklanki i nie częstowały ze swojej;
• nie odgryzały kęsów z cudzych kanapek i nie dawały sowich (oduczamy zwyczaju „daj gryza”);
• korzystały tylko ze swoich sztućców,
• unikały kontaktu rąk z ustami;
• nie korzystały z zabawek chorych rówieśników.